Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi. Radziwiłłowie: Janusz Radziwiłł – rok 1613

W 1613 roku Janusz Radziwiłł (ur. 1579, zm. 1620), książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, pan na Birżach i Dubinkach, przyszły kasztelan wileński, poślubia Elżbietę Zofię Hohenzollern [niem. Elisabeth Sophie von Brandenburg] (ur. 1589, zm. 1629), córkę Jana Jerzego Hohenzollerna [niem. Johann Georg von Brandenburg] (ur. 1525, zm. 1598), margrabiego i elektora Brandenburgii.

Janusz Radziwiłł przychodzi na świat 2 lipca 1579 roku w Wilnie, jako syn litewskiego magnata Krzysztofa Mikołaja Radziwiłła (ur. 1547, zm. 1603) – księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, pana na Birżach i Dubinkach pełniącego wiele ważnych urzędów w Księstwie Litewskim, przyszłego hetmana wielkiego litewskiego i wojewody wileńskiego, i jego żony Katarzyny Ostrogskiej (ur. 1560, zm. 1579), która zmarła miesiąc po narodzinach syna. W 1596 roku Janusz zostaje zaręczony z zaledwie jedenastoletnią Zofią Olelkowiczówną (ur. 1585, zm.1612), księżną Słucka i Kopyla, ostatnią przedstawicielką litewsko-rusińskiego rodu Olelkowiczów-Słuckich oraz dziedziczką dóbr ziemskich, które mają stanowić rekompensatę za długi zaciągnięte u Radziwiłłów. Jako że rodzina Radziwiłła wyznawała kalwinizm a ród Olelkowiczów był prawosławny, małżeństwo Janusza i Zofii, zawarte po starciach zbrojnych między obydwoma rodami w lipcu 1600 roku w Brześciu Litewskim, ma charakter międzykonfesjonalny, choć kwestia, czy ich ślub odbył się zgodnie z obrządkiem prawosławnym czy katolickim [sic!], jest do dziś sporna. Zofia, która przez całe życie hojnie wspierała Kościół prawosławny, umiera podczas porodu swojego pierwszego dziecka w marcu 1612 roku. Mężowi pozostawia ogromny majątek składający się z siedmiu zamków i pałaców oraz ponad trzydziestu wsi, co zapewnia mu status najbogatszego magnata na Litwie. Od 1983 roku Kościół prawosławny czci słucką księżną Zofię, jako świętą.

Od ślubu z Zofią w 1600 roku Janusz Radziwiłł jest księciem na Słucku i Kopylu. Podczas wojny polsko-szwedzkiej, w 1601 roku towarzyszy ojcu w wyprawie przeciw Szwedom. W bitwie pod Kokenhuzą (dziś Koknese) oraz w odsieczy pod Rygą syn i ojciec odnoszą sukces. Kiedy w 1603 roku jego ojciec umiera, Janusz dziedziczy po nim tytuły i urzędy, zostając księciem na Birżach i Dubinkach, księciem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego oraz podczaszym wielkim litewskim (łac. pocillator – honorowy urząd dworski, w tym przypadku sprawowany przez osobę podlegającą bezpośrednio wielkiemu księciu litewskiemu), a także starostą Borysowa; cała tytulatura Janusza Radziwiłła jest podana w otoku jego medalionowego portretu z 1609 roku (patrz zdj. tytułowe oraz zdj. poniżej). Poza tym Janusz przejmuje od dziadka i ojca rolę opiekuna kalwinów litewskich i staje się gorliwym przeciwnikiem kontrreformacji, wspieranej przez katolika Zygmunta III Wazę (ur. 1566, zm. 1632), od 1587 roku króla Polski i wielkiego księcia litewskiego. W 1606 roku bierze udział w rokoszu Zebrzydowskiego, powstaniu szlachty pod przywództwem wojewody krakowskiego i byłego wojewody lubelskiego Mikołaja Zebrzydowskiego (ur. 1553, zm. 1620), skierowanym przeciwko autorytetowi króla Zygmunta, który zmierzał do ograniczenia praw szlacheckich i do pomniejszenia roli sejmu, a także przeciwko jego ultrakonserwatywnemu katolicyzmowi. I tak, w bitwie pod Guzowem w lipcu 1607 roku Radziwiłł wraz ze swoimi oddziałami, a w nich 10 tysięcy piechurów i 6 tysięcy jeźdźców, rusza do ataku na wojska królewskie. Odrębną wojnę prowadzi do 1608 roku z hetmanem wielkim litewskim Janem Karolem Chodkiewiczem (ur. ok. 1561, zm. 1621). Zwycięstwo pod Guzowem odnosi Zygmunt, pomimo to buntowników pozostawia bez kary. W odpowiedzi na to Radziwiłł wycofuje się z wszelkich publicznych urzędów oraz działalności politycznej, udając się w podróż do Francji i Szwajcarii, z której wraca w 1610 roku.