Strony Pełny tekst

Artur Brauner

Artur Brauner, jedna z najważniejszych postaci powojennego kina niemieckiego i międzynarodowego, przyszedł na świat w 1918 roku w Łodzi jako syn polskich żydów, Moshe i Brany Brauner. Jego ojciec był obrotnym handlarzem drewna. Artur nazywał się naprawdę Abraham, ale już od wczesnych lat życzył sobie siebie tak nazywać. Dziesiątki lat później Artur Brauner może pochwalić się ponad 250 swoimi filmami, wyprodukowanymi jednak nie w Łodzi, tylko w Berlinie. Był pierwszym zachodnim producentem filmowym kręcącym w Polsce.

Artur Brauner mieszkał w Berlinie od 1945 roku. Zmarł tam 7 lipca 2019 roku w wieku 100 lat. Został pochowany w rzędzie honorowym na cmentarzu żydowskim Heerstraße. Po polsku mówił bez akcentu.

Producent filmowy Artur „Atze” Brauner. Zdjęcie zostało zrobione 25 stycznia 2002 roku w Lipsku przy okazji występu Braunera w niemieckiej telewizji MDR, należącej do publicznych rozgłośni niemieckich ARD.

picture-alliance / ZB

Gdy Artur Brauner, odnoszący sukcesy producent filmowy polsko-żydowskiego pochodzenia, przyjechał w 1992 roku do Łodzi aby odebrać honorowe obywatelstwo tego miasta, jechał do miejsca w którym zaczęła się jego miłość do filmu. Łódź nie była tylko jego rodzinnym miastem, ale to właśnie tu młody Artur odwiedzał zafascynowany, często bez wiedzy rodziców, kino Luna, Casino, Splendid i Bajka. Według jego własnych słów, chodził do kina osiem razy w tygodniu; raz dziennie a w niedziele nawet dwa razy. Dziesiątki lat później Artur Brauner może pochwalić się ponad 250 swoimi filmami, wyprodukowanymi jednak nie w Łodzi, tylko w Berlinie.

Artur Brauner przyszedł na świat w 1918 roku w Łodzi jako syn polskich żydów, Moshe i Brany Brauner. Jego ojciec był obrotnym handlarzem drewna. Artur nazywał się naprawdę Abraham, ale już od wczesnych lat, jeszcze w szkole podstawowej, Artur życzył sobie siebie tak nazywać. Był bystrym chłopcem, uczył się chętnie i dużo, grał na skrzypcach, komponował piosenki. Krótko przed II Wojną Światową rozpoczął studia w Wyższej szkole technicznej w Łodzi. Wojna wyznaczyła jego studiom koniec. We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się w Polsce niemiecka okupacja. Szybko zajęto międzykulturowe miasto Łódź. Żydów skoncentrowano w mieszkalnej dzielnicy „getto Litzmannstadt”. Artur Brauner widział tam tylko nędzę i śmierć. Jednakże przed ostatecznym zlikwidowaniem getta w dniu 30 kwietnia 1940 roku, Artur Brauner ze swoją rodziną uciekli do innej części Polski okupowanej przez sowietów. Tam, w oddalonej i zapomnianej wsi między lasami, było im dane przeżyć nierozpoznanymi do końca wojny. 49 członków rodziny Artura Braunera zostało zabitych w czasie holokaustu.

Tak naprawdę po wojnie Artur chciał wyjechać wraz ze swoim bratem do Ameryki. Jednak podczas zaplanowanego postoju w Berlinie stało się tak, że został w tym mieście następnych 70 lat[1]. Wtedy to, w 1946 roku w Berlinie Artur Brauner założył firmę produkującą filmy Central Cinema Company (CCC-Film). Potrzebne wsparcie finansowe przyszło ze strony jego rodziny, przede wszystkim jednak od jego szwagra Josepha Einsteina.

Trzy lata później w 1949 roku, kupił teren starej fabryki toksyn w Berlin-Haselhorst i ulokował tam swoje studio filmowe CCC. Z biegiem lat wyprodukowano tam ponad 700 filmów, prawie 270 z nich to produkcja własna Artura Braunera. Mimo, że większość filmów miała raczej charakter rozrywkowy, Artur Brauner poświęcił się także tematom, które towarzyszyły jego życiu i ukształtowały go: prześladowania Żydów i nazistowskie Niemcy. Owe tematy występują w ponad 20 jego filmach. Do najważniejszych należą „Morituri”, „Bittere Ernte”, Hitlerjunge Salomon”, „Eine Liebe in Deutschland”, „Babij Jar”, ale także „Die weiße Rose“, „Mensch und Bestie” czy „Der 20. Juli“. W związku z tematem holokaustu filmy Artura Braunera od 2009 roku wyświetlane są w Yad Vashem, a od 2010 są dostępne w specjalnie dla nich utworzonej tam bibliotece.

[1] Nasuwa się pytanie, dlaczego Artur Brauner po wojnie osiedlił się akurat w stolicy Niemiec. O odpowiedź poprosiliśmy Artura Braunera, a 5 listopada 2015 roku otrzymaliśmy od niego pisemne wyjaśnienie: „Po zakończeniu wojny chciałem dojechać do Berlina a stamtąd wyemigrować wraz z całą rodziną do Izraela. Wdrapałem się więc na wóz drabiniasty polskiego chłopa. Tak jechaliśmy polnymi drogami. Nagle woźnica zboczył z prowizorycznie zablokowanej drogi. Nie chciał już nią jechać, tylko wziąć długi objazd. Zapytałem go, dlaczego to robi. Na to on mi odpowiedział, że nie powinniśmy tamtędy jechać, bo stało się tam coś strasznego. Zdawało mi się, że już wiem, co się tam mogło wydarzyć. Zsiadłem z wozu, poprosiłem woźnicę, żeby na mnie poczekał pół godziny i poszedłem samemu w las, żeby sprawdzić. Tam znalazłem martwych ludzi, stertę ciał. Szczególnie przyciągnęły moją uwagę otwarte oczy zabitego dwunastolatka. Leżał na samej górze tego ogromnego grobu, który wypełniony był zwłokami, pozostałościami po SS, która nie zdążyła zakopać lub spalić zabitych.

Otwarte oczy tego chłopca tak mnie przyciągały, że stałem tam przez kilka minut jak wryty w ziemię, w bezruchu. Wtedy złożyłem sobie przysięgę: nie możesz dopuścić do tego, żeby ofiary Narodowego Socjalizmu zostały zapomniane, musisz zrobić wszystko, co jest w twojej mocy, aby postawić im pomnik pamięci.

To było tak, jakby to ten chłopiec, który tak naprawdę jeszcze nie zaczął swojego życia, jakby to on nałożył na mnie ciężar tego zadania. A ja, stojąc w tym lesie, byłem gotów to zobowiązanie wziąć na siebie. Jego oczy nie dają mi spokoju po dziś dzień. I właściwie tylko dzięki temu zdarzeniu wyprodukowałem do dziś 25 filmów o ofiarach Narodowego Socjalizmu. Pierwszy tego typu film powstał pod tytułem ‘Morituri’, historia wymyślona przeze mnie.

Te filmy, które dedykuję wszystkim ofiarom nazistów, pokazywane są na całym świecie w Instytutach Goethego, w Izraelu w Instytucie Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Jad Waszem, w Niemieckim Instytucie Filmowym DIF we Frankfurcie nad Menem oraz w Muzeum Żydowskim w Berlinie”. (Artur Brauner. 5 listopada 2015)