Stanisław Kubicki

W 1908 r. Stanisław Kubicki podejmuje studia architektoniczne w Szkole Technicznej (Technische Hochschule) w Berlinie. W tym samym roku przenosi się na Uniwersytet Fryderyka Wilhelma w Berlinie (Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin), gdzie rozpoczyna studia z filozofii oraz nauk przyrodniczych. Podczas I wojny światowej zostaje powołany do niemieckiej piechoty. W 1915 r. w wyniku działań wojennych odnosi rany na froncie wschodnim. W latach 1915-1916 artysta wystawia swoje pierwsze prace w Poznaniu oraz styka się z czasopismem „Die Aktion”. Periodyk wydawany przez Franza Pfemferta w latach 1911-1932  skupia czołowych przedstawicieli niemieckiego ekspresjonizmu. W grudniu 1916 r. Kubicki zawiera związek małżeński z niemiecką artystką Margarete Schuster. W 1917 r. artysta poznaje Jerzego Hulewicza, ważnego przedstawiciela polskiego ekspresjonizmu. Hulewicz był malarzem, dramatopisarzem, teoretykiem oraz współzałożycielem i wydawcą czasopisma artystycznego „Zdrój”. To wokół tego pisma w latach 1918-1920 zawiązuje się grupa artystyczna działająca w Poznaniu pod nazwą „Bunt”. Grupę reprezentowało różnorodne środowisko twórcze, w tym m.in. poeci, malarze, graficy. Do głównych przedstawicieli ugrupowania zaliczyć należy: Adama Bednarskiego (teoretyk grupy), Jerzego Hulewicza, Władysława Skotarka, Augusta Zamoyskiego (jedyny rzeźbiarz w grupie), Stanisława i Margarete Kubickich i in. Nazwa ugrupowania „Bunt” (niem. – Aufruhr/Revolte) wskazywała kierunek poszukiwań artystycznych jej członków. Sprzeciw wobec akademickiej sztuki oraz skonwencjonalizowanych form obrazowania stanowił istotny czynnik spajający indywidualne osobowości artystyczne. Początkowo pismo wydawane przez Hulewicza nawiązywało do secesji, za sprawą Kubickiego profil pisma zaczął się wyostrzać. Wrażliwość estetyczna i wizualna Kubickiego w dużej mierze kształtowana była w tym czasie przez niemieckie ekspresjonistyczne periodyki „Die Aktion” oraz „Der Sturm”.

Na początku czerwca 1918 r. w pomieszczeniach redakcyjnych czasopisma „Die Aktion” w Berlinie otworzyła się wystawa prezentująca twórczość artystów skupionych wokół poznańskiego „Buntu”. 1 czerwca 1918 r. ukazuje się nadzwyczajny numer „Die Aktion” poświęcony polskiej sztuce. W zeszycie znajdują się drzeworyty autorstwa Stanisława i Margarete Kubickich, a także Władysława Skotarka, Jerzego Hulewicza oraz Stefana Szmaja. [Il. 4] Zetknięcie z niemieckimi ekspresjonistami zaowocowało ożywionymi kontaktami Kubickiego z przedstawicielami tamtejszej awangardy. W tym czasie artysta nawiązuje znajomości z Raoulem Hausmannem, Franzem Wilhelmem Seiwertem, czy Otto Freundlichem. Na okres ten przypadają również kontakty między artystami poznańskiego „Buntu” a łódzką grupą „Jung Idysz”, w tym m.in. z Jankelem Adlerem, z którym Kubicki wielokrotnie spotykać się będzie w Niemczech. Po zakończeniu I wojny światowej intensyfikują się relacje Stanisława i Margarete Kubickich z niemieckim środowiskiem artystycznym. W 1919 r. Stanisław Kubicki za pośrednictwem Otto Freundlicha poznaje Otto Dixa oraz przedstawicieli drezdeńskiej awangardy. Także z berlińskimi dadaistami, m.in. Georgiem Groszem, Johannesem Baaderem i Raoulem Hausmannem łączą Kubickiego więzy przyjaźni.

Na początku lat 20 XX w. Margarete Kubicki rozpoczyna pracę jako pomoc nauczycielki w szkole w dzielnicy Berlin-Neukölln. Stanisław Kubicki nawiązuje kontakty z przedstawicielami nadreńskiej sceny artystycznej, w tym m.in. z grupą „Kölner Progressive”. W tym czasie krystalizują się także poglądy polityczne artysty, które znajdują się pod wpływem idei rewolucyjnych oraz anarchizujących ruchów artystycznych. Między 29 a 31 maja 1922 r. artysta bierze udział w kongresie „Unii postępowych międzynarodowych artystów” („Union internationaler fortschrittlicher Künstler”), który odbywa się w Düsseldorfie. W tym samym roku ukazuje się tzw. „Drugi Manifest Komuny” („Zweites Manifest der Kommune”). Tekst opublikowany został na łamach czasopisma „Die Aktion”. Manifest stanowił rozwinięcie kolportowanej w marcu tego samego roku pierwszej odezwy anarchizującej i efemerycznej grupy artystycznej – „Kommune”. Sygnatariusze przesłania, w tym m.in. Stanisław Kubicki, Raoul Hausmann, Otto Freundlich, nawoływali postępowe środowiska artystyczna do porzucenia indywidualnych ambicji i tradycyjnych afiliacji politycznych na rzecz „awangardowej Międzynarodówki”. Jak zauważa Lidia Głuchowska – badaczka twórczości artysty – poglądy polityczne Kubickiego dalekie były od komunistyczno-partyjnych deklaracji, a stanowiły bardziej próbę pogodzenia artystycznych idei z anarcho-syndykalizmem środowiska, z którym artysta się stykał[1].   

 

[1] Zob. L. Głuchowska, Avantgarde und Liebe. Margarete und Stanisław Kubicki 1910-1945, Gebr. Mann Verlag: Berlin 2007, s. 46. 

Na początku lat 30 XX w. Kubicki bierze udział w licznych wystawach w Chicago, Kolonii, Berlinie. W 1933 r. Margarete Kubicki zostaje dyscyplinarnie przeniesiona do szkoły w berlińskiej dzielnicy Tempelhof. We wrześniu 1934 r. ze względu na sytuację polityczną Stanisław Kubicki decyduje się na emigrację do Polski, w Niemczech pozostają jego żona oraz dzieci. Po wybuchu II wojny światowej Stanisław Kubicki aktywnie uczestniczy w polskim ruchu oporu. W 1940 r. zostaje kurierem polskiego państwa podziemnego. Podczas misji do Berlina przewozi pieniądze na potrzeby polskiego podziemia. W 1941 r. zostaje aresztowany przez Gestapo w Warszawie, przesłuchania i konfrontacje z Margarete Kubicki kontynuowane są także w Berlinie. Najprawdopodobniej na początku 1942 r. Stanisław Kubicki zostaje stracony jako więzień polityczny w areszcie na warszawskim Pawiaku. [Il. 12]     

Stanisław Kubicki należał do szerokiego grona awangardowych artystów, dla których stolica Republiki Weimarskiej stwarzała niewielkie szanse stabilizacji finansowej, a stanowiła wówczas bardziej centrum artystycznej wymiany między Wschodem a Zachodem. Aktywne życie artystyczne Stanisława Kubickiego w latach 20 i 30 XX w. owocowało licznymi kontaktami między polskimi i niemieckimi artystami awangardowymi oraz umożliwiło ugruntowanie własnej pozycji w artystycznym milieuBerlina. Niewątpliwie to międzywojenny Poznań i Berlin stanowiły uniwersum intelektualne dla artysty. Oeuvre Kubickiego trudno umieścić w jednym nurcie sztuki awangardowej. W początkowym okresie twórczości dostrzec można u Kubickiego fascynacje niemieckim ekspresjonizmem. Wpływy tej estetyki i artystycznego języka poprzez czasopisma „Die Aktion” oraz „Der Sturm” promieniowały także na poznańskie środowisko grupy „Bunt”. W zetknięciu z berlińskimi dadaistami Kubicki tworzy eksperymenty fotograficzne, kontynuuje także twórczość graficzną [Il. 6] oraz malarską. Publikuje wiersze zarówno w języku polskim jak i niemieckim. Kubicki jest również autorem nie zachowanego po dzień dzisiejszy pomnika upamiętniającego marszałka Józefa Piłsudskiego i polskich legionistów poległych w latach 1919-1920 nieopodal Poznania (Kobylepole). W późniejszym okresie twórczości artysty widoczne są – szczególnie w pracach malarskich – zainteresowania konstruktywizmem. Nierzadko obrazy Kubickiego podejmują zagadnienia geometryczno-abstrakcyjnego formowania struktur znaczeniowych. Dostrzec można w tym podejściu próby dociekań z pogranicza nauk przyrodniczych oraz filozofii. [Il. 8] Na szczególną uwagę zasługuje ostatnia praca artysty. To wielkoformatowy obraz olejny (201 x 145 cm) Mojżesz przed krzewem gorejącym / Moses vor dem brennenden Dornbusch. [Il. 10] Obraz datowany jest na 1933/34 r. Prace rozpoczęte zostały w Berlinie jeszcze przed opuszczeniem miasta przez artystę. Dzieło wyróżnia się na tle ekspresjonistycznych prac graficznych i nieco mniejszych formatów prac malarskich Kubickiego. Religijna tematyka podjęta przez Kubickiego niesie ze sobą duży bagaż symboliczny, który można by odczytywać w kontekście poczucia nieustannego kryzysu w obliczu totalitaryzmów. Po 1934 r. Kubicki wydaje jeszcze tomik poezji, nie powstają już żadne prace malarskie.        

Syn Stanisława i Margarete Kubickich – Stanislaw Karol Kubicki, ur. 1926 – jest emerytowanym profesorem neuropsychologii. Jako pierwszy immatrykulowany student nowopowstałego w 1948 r. Wolnego Uniwersytetu w Berlinie Zachodnim podejmuje studia z neuropsychologii i następnie historii sztuki, aktywnie uczestniczy w tworzeniu uczelni oraz angażuje się w życie kulturalne Berlina. Autor wielu prac naukowych poświęconych badaniom nad snem, jak również autor publikacji o sztuce, w tym o Margarete i Stanisławie Kubickich.

 

Aleksander Gowin, October 2018

Literatura w jęz. polskim
 

Marek Bartelik, Lidia Głuchowska, Stanislaw Karol Kubicki i in., Bunt Ekspresjonizm Poznański 1917-1925, Muzeum Narodowe w Poznaniu 2003 

Ekspresjonizm w sztuce polskiej, oprac. P. Łukaszewicz, J. Malinowski, kat. wyst., Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1980

Lidia Głuchowska, Małgorzata i Stanisława Kubiccy a początki grupy Bunt, w: Bunt. Ekspresjonizm Poznański 1917-1925, red. G. Hałasa, kat. wyst., Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2003

Lidia Głuchowska, Ezoteryka i polityka w grafice polskiej awangardy – Formistów, Buntu i Jung Idysz, w:Wielość w jedności. Drzeworyt polski po 1900 roku, kat. wyst., Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009

Jerzy Malinowski, Sztuka i nowa wspólnota. Zrzeszenie Artystów Plastyków Bunt 1917-1922, Wrocław 1990

 

Literatura w jęz. niemieckim
 

Lidia Głuchowska, Stanislaw Kubicki. Kunst und Theorie, Wyd. Towarzystwa WIR: Berlin 2003 

Lidia Głuchowska, Margarete und Stanislaw Kubicki – ein deutsch-polnisches Künstlerpaar zwischen Posen und Berlin[Margarete i Stanisław Kubicki – polsko-niemiecka para artystyczna między Poznaniem a Berlinem], In: Małgorzata Omilanowska, Anna Straszewska (Hrsg.), Wanderungen: Künstler – Kunstwerk – Motiv – Stifter. Beiträge der 10. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker in Warschau, 25.-28. September 2003, Warszawa 2005, S. 129–147

Lidia Głuchowska, Avantgarde und Liebe. Margarete und Stanislaw Kubicki 1910 – 1945, Gebr. Mann Verlag: Berlin 2007