Adam Szymczyk i documenta 14

Documenta w Atenach

14 edycja documenta była skierowana nie tylko do publiczności zainteresowanej sztuką, lecz przede wszystkim do intelektualistów, którzy przed jej rozpoczęciem byli skłonni do zapoznania się z materiałami tekstowymi, często tylko marginalnie odnoszącymi się do kwestii z zakresu sztuk pięknych. Również jeśli chodzi o pierwotne plany nawiązania ścisłego kontaktu z przedstawicielami „ruchów oddolnych“ oraz ze społecznością artystów w Atenach, od których Szymczyk i jego zespół zamierzali się uczyć, to najwyraźniej niewiele z nich się ziściło. „Współpraca w ramach dialogu z miejscowym środowiskiem nie powiodła się“, powiedziała Iliana Fokianaki, założycielka niekomercyjnej ateńskiej galerii state of concept, w wywiadzie dla magazynu metropolis na arte-tv, „mimo, że wszyscy byliśmy tym bardzo podekscytowani. Sądzę, że jak dotąd jednym z głównych problemów było to, że nie doszło do rzeczywistego dialogu między organizatorami documenta a miejscowymi artystami.“ Z kolei goszczący w Atenach malarz i autor instalacji Alexandros Tzannis, którego prace można było zobaczyć wcześniej między innymi w muzeum Benaki w Atenach i w berlińskim Künstlerhaus Bethanien, stwierdził z ubolewaniem, że organizatorzy documenta nawet nie obejrzeli jego wystawy. Natomiast kurator 14. documenta, Pierre Bal-Blanc, który trzy lata przed otwarciem wystawy przybył do Aten, gdzie towarzyszył w realizacji projektu architektury wystawy między innymi w Narodowym Muzeum Sztuki Współczesnej (EMST), stwierdził, że przeciętni ludzie w ogóle nie odnotowali przygotowań do wystawy. „Wielu tutejszych mieszkańców nic nie wie o documenta i o tym, co tu się dzieje“, uzupełniła ateńska dziennikarka kulturalna Selana Vronti, „choć, im bliżej otwarcia, tym więcej się o tym dowiedzą. Na tę chwilę documenta jest dla nich jedynie obcym ciałem w mieście. Inni z kolei postrzegają ją jako fenomen kolonialny i imperialny.“[22]

Szymczyk zaś w wywiadzie dla Deutschlandfunk Kultur wyjaśnił, że decydując się na hasło przewodnie „Uczyć się od Aten“, wcale nie miano na myśli ateńskiego środowiska artystycznego, lecz sytuację prostych ludzi: „Oczywiście, można nam zarzucić zbyt małe zainteresowanie tutejszym środowiskiem artystycznym. My jednak nie byliśmy aż tak bardzo zainteresowani ateńskim światem artystycznym, nas bardziej interesowało miasto, jako żyjący organizm. A to wykracza poza sztukę. Ateny nie są osamotnione, reprezentują także inne miejsca na świecie. Lagos. Guatemala City. Te interesują nas tu w tej samej mierze. Wymóg związania się z ateńskim środowiskiem artystycznym byłby zbyt prosty jak na tę documentę. A jeśli ktoś miałby czuć się oszukany, to powinien wiedzieć: Nasza wystawa nigdy nie zamierzała reprezentować ateńskiego świata artystycznego. Tym niech się zajmą inni. Jeśli są tacy, którzy czują się tu niedostatecznie reprezentowani, to powinni oni sami zastanowić się nad tym, jak ściągnąć na siebie większą uwagę.“[23]

Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że 14. documenta wzbogaciła ateński świat kultury, ponieważ odbywała się nie w jednym, centralnym, lecz w 47 miejscach na terenie całych Aten, między innymi w muzeach, w konserwatorium, w Bibliotece Gennadiusa, w Greckim Archiwum Filmowym, w teatrach, halach koncertowych, parkach i w historycznych miejscach, jak na przykład w Świątyni Zeusa Olimpijskiego. Ponadto wystawie towarzyszyły liczne wydarzenia publiczne pod jednym wspólnym tytułem „Parlament Ciał/The Parliament of Bodies“. „Performatywny charakter“ imprez, czyli performance'ów, teatru, muzyki, baletu, sztuk audio, debat, czy też happeningów - indywidualnych, zbiorowych i z udziałem publiczności, służył nie tylko zakwestionowaniu tradycyjnego podziału na wystawy i programy towarzyszące, lecz także wykazaniu bezpodstawności istnienia różnych epistomologii: „tej północnej i tej południowej, tej odnoszącej się do normatywnego myślenia, jak i tej, która odnosi się do form wiedzy podporządkowanej zasadzie hierarchizacji w oparciu o gender, płeć, pochodzenie, niepełnosprawność i upełnosprawnienie oraz o klasy społeczne“. W ulotce do wystawy czytamy: „Jak w trakcie tak wielkiej wystawy odbywającej się w czasach neoliberalizmu w ekonomii można wzmocnić krytyczną siłę akcji? Czy muzeum jest w stanie przeciwstawić się własnemu kolonialnemu i patriarchalnemu reżimowi? Czy w obliczu dynamicznych relacji między Atenami i Kassel można znaleźć przestrzeń do krytycznego dyskursu, mającego na celu opracowanie projektu opartego na kooperacji artystów i aktywistów i wybiegającego poza granice państw narodowych i przedsiębiorstw? Jesteśmy skazani na niepowodzenie. Ale próbujemy.“