Adam Szymczyk i documenta 14

Polską sztukę historyczną reprezentowały (tylko w Atenach) fotografie i pisma zmarłego w 1994 roku Krzysztofa Niemczyka (*1938 w Warszawie) - pisarza, malarza i sytuacjonisty, który w latach 60. XX w. zasłynął akcją przeciw komunistycznemu reżimowi policyjnemu. Obecny na wystawie (tylko w Kassel) był także Władysław Strzemiński (1893-1952), jedna z kluczowych postaci polskiej awangardy. Pokazano na niej sześć jego rysunków z 1940 roku, zawartych w serii, w której, będąc naocznym świadkiem wydarzeń, udokumentował deportacje Żydów przez nazistów. Zarówno w Atenach jak i w Kassel zaprezentowano jego abstrakcyjne i wizjonerskie powidoki - prace powstałe po II wojnie światowej, w których zajmował się oddziaływaniem światła słonecznego na ludzkie oko. W Atenach i Kassel pokazano liczne rzeźby Aliny Szapocznikow (1926-1973, zdj. nr 5a, b), byłej więźniarki nazistowskich obozów koncentracyjnych. Artystka wykonała je z żywicy poliestrowej pod koniec lat 60. XX w. w Paryżu, gdy dowiedziała się, że jest chora na raka. Ich tematem jest jej własne ciało. W obu lokalizacjach wystawy pokazano malarskie prace figuratywne Andrzeja Wróblewskiego (1927-1957) z 1953 roku, wykonane w konwencji wczesnego polskiego socrealizmu. Nawiązują one do aktualnych wydarzeń w Holandii i w Polsce.

Żyjącym twórcom, podobnie jak było to w przypadku 5. edycji Berlin Biennale, pozostawiono wolną rękę, co do tego, które z istniejących już prac chcą pokazać lub jakie zamierzają jeszcze wykonać. Konieczność wyboru lub wykonania równowartych i odpowiednio wymownych prac w celu zaprezentowania ich na wystawach w Atenach i Kassel, odbywających się z jedynie lekkim przesunięciem niemalże w tym samym czasie, była dla niektórych z nich istotnym problemem. Przykładowo: Tajlandię reprezentował artysta multimedialny Arin Rungjang (*1975 w Bangkoku, zdj. nr 6), który w swoich pracach przeciwstawił demokrację wojskowej dyktaturze w swojej ojczyźnie. W instalacjach wideo, rysunkach i w jednej rzeźbie porusza on historię Pomnika Demokracji, powstałego po zniesieniu monarchii w Bangkoku w 1932 roku, wykorzystując relacje naocznych świadków i dokumenty dotyczące powstania obywateli przeciwko juncie w październiku 1973 roku, którego punktem kulminacyjnym był marsz z Uniwersytetu Thammasat w kierunku Pomnika. W listopadzie tego samego roku doszło do protestów studentów Politechniki Ateńskiej, domagających się zakończenia dyktatury wojskowej w Grecji. Niewykluczone, że wiadomości radiowe o powstaniu studentów w Bangkoku były dla nich motywacją. Rungjang pokazał w ateńskim Benaki-Museum instalację wideo, w której połączył wydarzenia 1973 roku w Bangkoku i Atenach („And then there were none [Tomorrow we will become Thailand]“, 2016). Z kolei w Neue Neue Galerie (Neue Hauptpost) w Kassel pokazano jego wykonaną z mosiądzu i drewna replikę płaskorzeźby mieszczącej się na Pomniku Demokracji w Bangkoku wraz z rysunkami, obrazami i jedną prezentacją wideo.

Kto spodziewał się najnowszych prac i koncepcji żyjących artystów, ten w niektórych przypadkach musiał zmienić swoje oczekiwania. Największe wrażenie wywarł bez wątpienia efektownie ustawiony przed budynkiem muzeum Fridericianum „Parthenon of Books“ (Partenon zakazanych książek) argentyńskiej artystki konceptualnej i autorki performance'ów Marty Minujín (*1941 w Buenos Aires, zdj. nr 7), który, w nieco mniejszych wymiarach, był już pokazany w 1983 roku w Buenos Aires. Wtedy stalowa konstrukcja wypełniona była 25 000 książek, zakazanych i skonfiskowanych przez wojsko po obaleniu tamtejszej junty. Nową wersję Partenonu artystka wykonała specjalnie na 14. documenta. Również w Kassel efekt jej pracy - jako alegorii demokracji, której jak wiadomo kolebką są Ateny, a także jako symbolu edukacji poprzez sztukę - pozostał nienaruszony: w kraju takim, jak Niemcy, który w okresie narodowego socjalizmu doświadczył palenia książek, w konfrontacji z nawiązującą do antycznych tradycji klasycystyczną architekturą budynku Fridericianum[21], a tym bardziej w odniesieniu do Aten jako miejsca 14. documenta. Nowa konstrukcja miała zawierać 100 000 „zakazanych książek“ wszech czasów i wszech narodów stanowiących dar publiczny, pozostała jednak nieukończona.