KZ Flossenbürg

Pierwsze masowe egzekucje w ramach wyroków wydanych przez gestapo i sądy specjalne przeprowadzono we wrześniu 1941 w. Na podstawie Kommissarbefehl (rozkazu o komisarzach), wydanego 6 czerwca 1941 r., rozstrzelano pierwszą grupę 41 rosyjskich jeńców wojennych, oficerów politycznych Armii Czerwonej. Łączna szacunkowa liczba zabitych wynosi ponad 1000. Następnymi ofiarami wyroków śmierci byli polscy jeńcy wojenni oraz członkowie ruchu oporu w Polsce i w innych krajach. Akcja Nacht und Nebel (Noc i mgła) doprowadziła do aresztowania i zamordowania setek Holendrów, Belgów i Francuzów. Ostatnim działaniem sądów specjalnych w KZ Flossenbürg było zamordowanie w dniu 9 kwietnia 1945 r. 7 niemieckich przeciwników reżimu hitlerowskiego, wśród których znaleźli się ksiądz Dietrich Bonhoeffer i admirał Wilhelm Canaris. W co najmniej 2500 egzekucji i mordów innego rodzaju (powieszenie, zastrzyk z trucizną) uczestniczyli członkowie SS. Tylko nieliczni zostali za to postawieni przed sądem.

W okresie od 1938 do kwietnia 1945 r. w KZ Flossenbürg więzionych było ok. 100 000 więźniów, 84 000 mężczyzn i 16 000 kobiet, w tym 31 400 obywateli Polski. Liczba 30 000 ofiar śmiertelnych, pochodzących z 22 krajów, zmarłych w wyniku wyczerpującej pracy, chorób i epidemii, egzekucji i marszów śmierci, to tylko udokumentowane przypadki. 23 kwietnia 1945 r. obóz został wyzwolony przez amerykańską armię. Żołnierze zastali w obozie 1526 ciężko chorych i umierających więźniów. Już od połowy marca 1945 r. 40 000 więźniów wysłyano w ewakuacyjnych marszach śmierci w kierunku południowym, przy czym przynajmniej 7000 zostało zamordowanych. Ostatnie kolumny ewakuacyjne wyzwolono 8 maja. Do liczby ofiar trzeba doliczyć zmarłych już po wojnie z powodu wycieczenia i różnych chorób. Wśród ofiar znalazło się 41 żołnierzy Armii Krajowej, uczestników powstania warszawskiego, którzy wraz z tysiącami warszawiaków trafili do obozu.

Miejsce Pamięci Obozu Koncentracyjnego Flossenbürg obejmuje cały teren byłego obozu. Wciąż istnieje stroma droga, którą codziennie pokonywali więźniowie udający się do pracy w kamieniołomie; pozostały też fundamenty i przednia ściana baraku, w którym ulokowano ekspozycję dokumentującą zbrodnie w obozie. Zachowały się również trzy kamienne wieże strażnicze; obok jednej z nich przebiega ścieżka prowadząca do zachowanego w oryginalnym stanie krematorium z rampą do transportu i piecem, w którym palono zwłoki zamordowanych więźniów. Droga biegnie dalej do tzw. doliny śmierci – miejsca egzekucji i złożenia prochów, które znajdują się w kilku niskich piramidach przykrytych ziemią.

3 maja 1945 r., na polecenie amerykańskich władz okupacyjnych i z udziałem wszystkich niemieckich mieszkańców Flossenbürga w centrum miejscowości, pochowano 18 więźniów zmarłych już po wyzwoleniu. Do czerwca 1946 r. miejsce ostatniego spoczynku na tym cmentarzu znalazło ponad 100 kolejnych byłych więźniów. Polacy przebywający jeszcze w obozie dla displaced persons opracowali plan pomnika i założenia cmentarza wojennego w mieście. 27 października 1946 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie grobów i nowo wybudowanego pomnika z napisem w języku łacińskim „Consortes” (towarzysze).

W obrębie byłego obozu utworzono w 1957 r. cmentarz, na którym w pojedynczych, w większości bezimiennych grobach pochowano 5000 ofiar podobozów KZ Flossenbürg i marszów ewakuacyjnych. Na murze w pobliżu kaplicy umieszczono granitową płytę z tekstem po łacinie, który w ostatnich latach uzupełniono w języku niemieckim:

W miejscu gdzie umierali przedstawiciele 22 narodowości, z inicjatywy byłych polskich i niemieckich więźniów obozu koncentracyjnego powstała kaplica „Jezus uwięziony”. Tak postanowiono podczas wspólnego spotkania w dniu 26.7.1946 r. W owej kaplicy w miejsce nienawiści i zemsty powinna być głoszona miłość i porozumienie między narodami.

Przywołane poniżej nazwiska stanowią uzupełnienie lub korektę listy znanych z imienia i nazwiska uczestników powstania warszawskiego:

BUJAK FRANCISZEK strz. ps. „Bohater”, „Cichy”

* 1.4.1903 Zosin

† 23.10.1944 KZ Flossenbürg–Leitmeritz Czechy

GALERCZYK JÓZEF strz. ps. „Legun”

* 2.3.1894 Przyluski

† 23.10.1944 KZ Flossenbürg–Theresienstadt Czechy

KOMSTA TADEUSZ (na liście Komota) ps. „Młot”

* 24.3.1922 Płock (na liście 1921)

† 8.3.1945 obóz główny

KORNEĆ STEFAN strz. ps. „Żeglarz”

* 13.11.1921 Warszawa

† 9.2.1945 KZ Flossenbürg–Leitmeritz Czechy

MAZUR EDWARD

* 7.6.1924 Warszawa

† 22.12.1944 KZ Flossenbürg–Leitmeritz Czechy

PYZA-PUZIŃSKI ZYGMUNT (na liście tylko Pyza) strz. ps. „Żbik”

* 9.1.1924

† 9.2.1945 KZ Flossenbürg–Leitmeritz Czechy

Rohrenschef/Röhrenschef Jan por. ps. „Rojewski”

* 6.5.1900 Tarnów

† 12.12.1944 KZ Flossenbürg–Leitmeritz Czechy

SOKOŁOWSKI ANTONI st. strz.

† 3.5.1945 po wyzwoleniu w KZ Flossenbürg

Tepicyn Igor (na liście Tepizin)

* 29.5.1917

† 11.4.1945 KZ Flossenbürg–Ansbach