KZ Buchenwald

Obóz składał się z trzech oddzielnych części. Pierwsza, zwana obozem aresztu prewencyjnego, obejmowała 40 hektarów, na których znajdowały się 34 drewniane baraki i 16 dwupiętrowych baraków kamiennych. Teren był ogrodzony wysokim płotem z drutu kolczastego i dodatkowo drutem pod napięciem kilkuset wolt, z 22 strażnicami wyposażonymi w karabiny maszynowe. Oprócz placu apelowego o wielkości 15 000 m² i obozu dla Żydów był też barak, w którym przeprowadzano kwarantannę dla osób niezdolnych do pracy; od 1943 r. funkcjonował w nim dom publiczny, w którym zmuszano kobiety z obozu koncentracyjnego Ravensbrück do prostytucji.

W innej części obozu znajdowały się administracja, koszary SS, baza i ośrodek szkoleniowy Waffen-SS, baraki izolacyjne dla wysoko postawionych internowanych (wśród których znaleźli się m.in. Fritz Thyssen i Edouard Daladier), miejsca wypoczynkowe dla członków SS i ich rodzin oraz kolejny dom publiczny dla ukraińskich strażników, którym przywożono uwięzione w obozie Ravensbrück Polki. W 1941 r. dokonano przebudowy 55-metrowych stajni, w których pod pretekstem badań medycznych mordowano masowo strzałem w kark. W ten sposób zabito ponad 8000 radzieckich jeńców.

W trzeciej części znajdowały się miejsca pracy: kamieniołom, w którym wykonywano najcięższą pracę i gdzie strzelano do więźniów, podejrzewając chęć ucieczki. Ponadto 4500 osób pracowało w zakładach zbrojeniowych Gustloff-Werk II, a 1400 ludzi w Deutsche Ausrüstungswerke. Dodatkowo funkcjonowało 136 podobozów i komand pracy, w których wykorzystywano więźniów do niewolniczych robót.

11 kwietnia 1945 r. obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie, choć już wcześniej działał więźniowski ruch oporu. Po przejęciu terenu przez radziecką władzę okupacyjną były obóz zamieniono w więzienie dla faszystów i zbrodniarzy wojennych, ale i potencjalnych wrogów nowego socjalistycznego systemu. Do 1950 r. zginęło tam kolejne 7000 osób. Krótko po wojnie zadecydowano o utworzeniu miejsca pamięci, które zostało odnowione po zjednoczeniu Niemiec.

Wśród licznych ofiar obozu byli również uczestnicy powstania warszawskiego:

BENEDYK TADEUSZ por. artylerii, rezerwista, ps. „Zahata”

* 4.12.1916 Kaczanówka

† 1945

BŁASZCZAK BOLESŁAW (w archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego jako Bolesław Błaszczyk)

* 2.8.1895 Warszawa

† 5.4.1945

CELEJEWSKI BOLESŁAW strz. ps. „Zielony”

* 31.12.1921 Warszawa

† 18.4.1945

DOMAŃSKI JERZY STANISŁAW ps. „Stanisław Kochański”

* 4.11.1902 Warszawa

† 8.4.1945

FEDORCZYK HIERONIM ps. „Zagłoba”

* 29.9.1906 Łódź

† 29.1.1945

FRONTCZAK STEFAN ps. „Orzeł”

GRABARCZYK JAKÓB

* 1.8.1903 Łódź

† 15.3.1945

GRZYBOWSKI LEON strz. ps. „Loniek”

JAGUSIAK JANUSZ strz. ps. „Bohun”

KAMIŃSK STANISŁAW ps. „Ryś”

* 8.5.1906 Warszawa

† w 1945

KOSIOREK JAN OFICER

† 5.1.1945

KOSTRZEWA ANTONI

* 20.7.1890

† 8.11.1944

KOWALCZYK STANISŁAW

* 11.8.1898 Stara Wieś

† 28.11.1944

LATOSZEK ANTONI ps. „Kowalski”

* 29.11.1905 Gorzkiewki

† 9.5.1945

MACIERAKOWSKI ANDRZEJ łącznik ps. „Klon”, „Tajfun”

* 1929

NALEPA STEFAN strz. ps. „Cieśla”

* 1921

† 1945

RAUSIŃSKI STEFAN ps. „Twardy”, „Jakób”

* 25.8.1906 Warszawa

† 20.2.1945

RYNKIEWICZ ANTONI ps. „Elew”

* 29.4.1916 Wilno

† 9.2.1945

SALACH STANISŁAW st. strz. ps. „Kobus”

* 1922

WOHLFART KAZIMIERZ kpr. podch. ps. „Korecki”

* 5.3.1921 Warszawa

† 27.3.1945

WOJDA ANTONI ps. „Wikcia”

† 2.3.1945