Porta Polonica

Fürstenberg (Oder)

Kamienie upamiętniające na cmentarzu w Fürstenberg
Kamienie upamiętniające na cmentarzu w Fürstenberg

Podobnie jak pozostałe stalagi, obozy dla żołnierzy i podoficerów, Stalag III B był przewidziany na krótki pobyt. Po rejestracji rozsyłano jeńców do pracy w nowo powstających filiach obozu lub w przemyśle zbrojeniowym, by pracowali na rzecz miast, gmin czy też rolnictwa na terenie Brandenburgii. Latem 1940 r., po ukończeniu budowy baraków i innych budynków oraz urządzeń, pierwszą grupę polskich jeńców wojennych pozbawiono odpowiedniego statusu i jako robotników przymusowych mających zakaz opuszczania terenu oddano do dyspozycji urzędu pracy. Oficjalnie od połowy 1940 r. nie odnotowywano polskich jeńców wojennych. Prawdopodobnie Polacy bez statusu jenieckiego znajdowali się jednak przynajmniej do lutego 1942 r. na terenie stalagu i byli określani jako robotnicy przymusowi. Gdy umierali, byli grzebani w różnych miejscach, dziś już niemożliwych do ustalenia.

Sytuacja zmieniła się 4 grudnia 1944 r., kiedy ze Stalagu III A Luckenwalde przybył transport z 200 jeńcami wojennymi – żołnierzami Armii Krajowej i uczestnikami powstania warszawskiego. Do momentu ewakuacji w styczniu 1945 r. przez obóz przeszło 100 000 jeńców. Traktowano ich różnie – w zależności od pochodzenia i narodowości – i zmuszano do ciężkiej pracy, mimo niewystarczającego wyżywienia i słabej opieki medycznej, wskutek czego chorowali, często śmiertelnie. W dniu 28 kwietnia 1945 r. jeńcy zostali oswobodzeni przez Armię Czerwoną.

Najgorzej byli traktowani Rosjanie, którzy stanowili grupę narodowościową z największą liczbą ofiar śmiertelnych. Ponad 4000 zmarłych Rosjan, grzebanych początkowo na cmentarzu miejskim, a następnie bezimiennie w grobach masowych, ekshumowano w 1951 r. i uroczyście pochowano w centrum nowo utworzonego miasta Eisenhüttenstadt na Cmentarzu Rosyjskich Bohaterów przy pl. Przyjaźni Niemiecko-Rosyjskiej (dziś pl. Pamięci).

W przeciwieństwie do pamiętanych przez władze byłej NRD grobów rosyjskich i bohaterów ruchu antyfaszystowskiego groby jeńców koalicji zachodniej na cmentarzu ewangelickim przy Kastanienstrasse w Eisenhüttenstadt-Fürstenberg popadały w zapomnienie i były coraz bardziej zaniedbane. Z 1966 r. pochodzi umieszczony na skraju prostokątnej kwatery wojennej kamień upamiętniający 101 jeńców Stalagu III B i zmarłych w Fürstenbergu robotników przymusowych. Po zjednoczeniu Niemiec pamięć o zachowanym szczątkowo obozie zaczęła bardzo powoli wracać. Otwarta w 2003 r. wystawa przedstawiała historię stalagu i losy jeńców wojennych. Po zakończeniu ekspozycja została umieszczona jako stały element w miejskim muzeum w Eisenhüttenstadt. Na odrestaurowanym w 2004 r. kamieniu upamiętniającym, na którym z obu stron umieszczono tablice z nazwiskami ofiar według narodowości, znajduje się tekst w języku niemieckim:



Pokój spoczywającym tutaj jeńcom wojennym



Poniżej umieszczono spis nazwisk. Obok znajduje się kamień upamiętniający śmierć włoskich jeńców, ustawiony przez włoski urząd opieki nad grobami wojennymi.

Nie jest wykluczone, że lista zmarłych Polaków ze Stalagu III B nie jest kompletna i że został tam pochowany również:

 

FREJBRUN JAKUB marynarz

* 6.2.1909

† 3.6.1942

 

Alfabetyczna lista imienna polskich ofiar drugiej wojny światowej pochowanych na cmentarzu w Eisenhüttenstadt-Fürstenberg (z zachowaniem oryginalnej pisowni występującej również na tablicy upamiętniającej):

 

ALEXSANDROWICZ ANTON

ASZER ITZECK

AUERBACH MOSES

BIEDZISK JOSEPH

BCYBOK JUDA

BEDNARSKI WLADYSLAW

BRZEZINSKI JTZEK

FRANKENSTEIN DAVID

GRZYBORSKI ABRAM

JANUPICH LEOKADIA

KALONSKI LAIB

KROY ABRAM

KRYSIAK ANTON

LAMUS HERZ

MAJKOWSKI ROMAN

MIERZWICKI KASIMIERZ

MOCHNIKI ARON

MODRZEMAK FRANZ

NEUHAUS WOLF

MOSZKOWITSCH SCHLAMA

NOWACKI WLADYSLAW

NOWATKOWSKI JOSEF

OLOSEWSKI WLADYSLAW

OPIESZYNSKI ABRAM

OSTROWSKI JOEL

PAWLIKOWSKI BOLESLAW

PIEKNIEWSKI JOSEF

PUJAN JAN

RZEPKA SZAJA

SAFRIAN STANISLAUS

SEPANIAK ANTON

STRASZYNSKI HENRYK

STEPNIAK FRANUSSEK

SZPIGEL HENOCH

TURMAICSKI WLADYSLAW

SASKI MORDKA

VIRPOMNIAK ANTON

WYSZOGROSKI MORDKA

WEISELFISCH JOSEF

ZEMPOLINSKI BARUCH

ZIMNY WŁADYSŁAW

ŻELASKO MICHAŁ