Altengrabow

W obozie tym w okresie 1939-1945 więzionych było 55 000 jeńców wojennych z 13 krajów. Pierwszymi jeńcami byli polscy żołnierze kampanii wrześniowej 1939 roku. W maju 1940 roku przybyli jeńcy z Francji, Belgii i Holandii. 1941roku Serbowie, Chorwaci, Anglicy i później żołnierze USA. Jesienią 1941 roku do wyodrębnionej części obozu przybywają jeńcy rosyjscy. Nie objęci ochroną i tak nie zawsze przestrzeganej konwencji genewskiej, pozbawieni na podstawie „Kommissarbefehl“ rozstrzelanych na poligonie oficerów i tzn. „Komisarzy“ (oficerów politycznych) skazani byli na zagładę. Brak dostatecznego wyżywienia, opieki lekarskiej i leków, wyczerpująca ponad siły praca w specjalnych „rosyjskich“ komandach pracy powodowała dużą śmiertelność jeńców rosyjskich. Zmarłych Rosjan grzebano bez jakiegokolwiek ceremoniału w masowych grobach poza terenem obozu. Inne narodowości, w tym pierwszych Polaków zmarłych już jesienią 1939 roku, grzebano do roku 1943 na cmentarzu garnizonowym położonym na granicy między zabudowaniami koszarowymi i mieszkalnymi a poligonem.

Po kapitulacji Armii Mussoliniego, jesienią 1943 roku do obozu przybywają jeńcy włoscy. Obok obozu jenieckiego, przy drodze do miejscowości Dörnitz istniał cywilny kobiecy obóz pracy przymusowej dla Polek i Ukrainek. Zatrudnione były w zarządzanej przez Wehrmacht fabryce amunicji na terenie poligonu.

Stalag XI A był jednym z największych obozów jenieckich na terenie III Rzeszy. Przeciętny czas pobytu jeńców w obozie macierzystym trwał 1 miesiąc, następnie rozsyłani byli do utworzonych 1700 komand pracy. Wbrew konwencjom i umowom międzynarodowym podpisanych przez rząd Niemiec, jeńcy byli zmuszani do pracy w rolnictwie, przemyśle, przemyśle zbrojeniowym m. in. w miejscowej fabryce amunicji. Obóz został rozbudowany poza kompleksem koszarowym, przy linii kolejowej w kierunku miejscowości Groß Lübras powstaje część złożona z drewnianych baraków. Tam też od lipca 1943 roku mieścił się przyobozowy cmentarz jeniecki nazwany „Cmentarz II“ Brak leków, podstawowych środków higieny, powoduje coraz większą zachorowalność, zwłaszcza wśród jeńców rosyjskich. Wybuchają epidemie, rozszerza się gruźlica, szpital w obozie głównym nie jest w stanie pomieścić wszystkich chorych, część baraków nowego obozu zostaje przeznaczonych na szpital zakaźny „Lazaret obozowy Groß Lübras“.

We wrześniu 1939 roku, w byłych końskich stajniach znajdujących się w kompleksie koszarowym poligonu i pochodzących jeszcze z okresu cesarstwa powstaje obóz jeniecki i otrzymuje nazwę Stalag XI A Altengrabow. 
 

 

„Pozdrowienia z poligonu Altengrabow“, jedna z pierwszych widokówek przedstawiająca kompleks koszarowy poligonu, na pierwszym planie 7 stajni końskich które były w 1939 roku pierwszymi barakami Stalagu XI A

Kobierski Roman ppor. * 15.01.1910, † 10.10.1944. Spoczywa na „zaginionym“ cmentarzu przyobozowym w grobie nr. 296 
 

ppor. Roman Kobierski Kawaler Srebrnego Krzyża Zasługi z Mieczami

Absolwent Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Poznaniu. Do wybuchu II wojny światowej kierował toruńskim oddziałem Dziennika Bydgoskiego. W okresie okupacji był członkiem tajnej organizacji „Bratniej Pomocy“, niosącej pomoc profesorom polskich szkół akademickich, nauczycielom szkół średnich i powszechnych, literatom, artystom, dziennikarzom, innym środowiskom kulturalnym i naukowym. Jako żołnierz Armii Krajowej brał czynny udział w Powstaniu Warszawskim. 08.09.1944 roku ciężko ranny (przestrzał płuc w okolicy serca) na pozycji ul. Polna – Pole Mokotowskie, Warszawa Śródmieście – Południe. 02.10.1944 roku został przez Wodza Naczelnego i Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. dyw. Tadeusza Bora Komorowskiego odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, 2x „ Za czynny udział w pracy konspiracyjnej na polu Tajnej oświaty w Polsce oraz za poświęcenie i odwagę. Równocześnie w tym samym dniu awansowany do stopnia podporucznika służby czynnej „Za poświęcenie, karność i zmysł szybkiej orientacji w walce, za przykładną pełną honoru służbę w szeregach Samodzielnego Plutonu Specjalnego Armii Krajowej“. Umiera w jenieckim lazarecie Groß Lübras należącym do Stalagu XI A Altengrabow, Pochowany 12.10.1944 roku, spoczywa w grobie nr. 296.

Dziękuję Pani Joannie König za pomoc w uzyskaniu danych biograficznych i zdjęcia, które pochodzą z pamiątek rodziny ppor. Romana Kobierskiego. 

 

 

Gebethner Tadeusz rtm. ps. „Gustaw“ * 18.02.1897 Warszawa. Konspiracja, Związek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa. W powstaniu, 3 batalion pancerny „Golski“, kilkakrotnie ranny, amputacja nogi, † 14.10.1944. Spoczywa na „zaginionym“ cmentarzu przyobozowym w grobie nr. 302 
 

Rotmistrz Tadeusz Gebethner „Gustaw“

Sportowiec, działacz społeczno-polityczny, żołnierz WP, żołnierz AK. Urodzony w rodzinie księgarzy i wydawców, ojciec Jan Robert Gebethner był współwłaścicielem wydawnictwa Begethner & Wolff założonego w 1857 roku. Matka Maria z domu Herse, właściciele znanego warszawskiego domu mody. Maturę zdał w 1916 roku uczęszczając do Męskiej Szkoły Realnej Konopczyńskiego. Już jako uczeń grał w piłkę nożną w drużynie „Stella“ w ramach Warszawskiego Koła Sportowego. Z tej drużyny wywodzili się zawodnicy „pierwszej Polonii“. I Wojna Światowa na krótko przerywa rozgrywki piłkarskie. 8 października 1915 roku w domu Gebethnerów, zebrani zawodnicy „Polonii“ postanawiają oficjalnie zarejestrować pierwszy w Warszawie klub sportowy. Pierwszym prezesem „Polonii“ zostaje wybrany jej kapitan, niespełna 18 letni Tadeusz Gebethner. Piękną karierę sportową jako kapitan drużyny godzi ze studiami w Wyższej Szkole Handlowej. Uczestnik wojny z bolszewikami w 1920 roku. Służył w 5 Pułku Ułanów Zasławskich w składzie 2 Armii. Po zakończeniu działań wojennych działa na rzecz Niepodległej Polski, wraz z drużyną Polonii propaguje polski sport na obszarze plebiscytowym Górnego Śląska. Wymieniany jest jako Prezes powstałego w 1920 roku polskiego klubu sportowego „Polonia“ Bytom. Był to prawdopodobnie tytuł honorowy, nadal z powodzeniem gra i kapitanuje Warszawskiej Polonii, w barwach której wystąpił w 137 oficjalnych meczach. Karierę sportową kończy w wieku 28 lat, do 1939 roku pracował w rodzinnej księgarni. Działa dodatkowo w latach 1929-1934 w Zarządzie Głównego Związku Księgarzy Polskich. 1 września 1939 roku jako nie objęty powszechną mobilizacją oficer rezerwy zgłasza się do wojska. W stopniu porucznika walczy w składzie 102 Pułku Ułanów przeciw Rosjanom, jednostki wspierającej obrońców Grodna. 22 października zgrupowanie wycofuje się na północ i zostaje internowane na Litwie. Podejmuje udaną ucieczkę z obozu internowania, przedostając się do Wilna, bierze czynny udział w działalności konspiracyjnej w Związku Walki Zbrojnej. W 1941 roku powraca do Warszawy, włancza się w działalność konspiracyjną w szeregach Armii Krajowej. Działa, pracuje i pomaga innym. Od lata 1942 roku przechowuje w swoim mieszkaniu zbiegłą z likwidowanego osiedla żydowskiego w Skawinie pod Krakowem rodzinę Abrachamer. Przez prawie 2 lata przy pomocy własnych środków i kontaktów chroni żydowską rodzinę przed zagładą. Wioną 1944 roku wykorzystując ponownie kontakty w AK wysyła całą rodzinę na Węgry gdzie przeżyli wojnę doczekawszy wyzwolenia. W 1981 roku Tadeusz Gebethner został pośmiertnie odznaczony medalem i uhonorowany tytułem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata“. W godzinie „W“, 1 sierpnia 1944 roku w składzie 3 batalionu pancernego „Golski“ dowodził atakiem na mocno bronione obiekty wroga, Kraftfahrpark i szpital na ulicy Oczki. Dowodził pododcinkiem południe“. Kilka razy ranny, ciężko ranny w czasie bombardowania szpitala powstańczego, amputacja nogi. Po kapitulacji wraz z setkami rannych żołnierzy powstania, lekarzami i pielęgniarkami szpitali powstańczych trafia do lazaretu jeńców wojennych Stalagu XI A Altengrabow. 14 października 1944 roku umiera na skutek odniesionych ran. Pośmiertnie awansowany do stopnia Rotmistrza.

Fotografia i informacje biograficzne pochodzą ze strony internetowej  www.1911.pl „Legendy Warszawskiej Polonii “