Działyński, Jan Kanty hrabia
Działyński, hrabia Jan Kanty (Johann Graf-Comte Dzialynski, Johann von Dzialynski), członek drugiej izby pruskiego Landtagu w latach 1861-1862, poseł do Reichstagu Związku Północnoniemieckiego w latach 1869-1870. *28.9.1829 Kórnik (Kurnik), †30.3.1880 tamże, właściciel majątku rycerskiego, naukowiec-amator, publicysta. Syn właściciela majątku rycerskiego hrabiego Tytusa Adama Działyńskiego (1797-1861). Ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny (Maria-Magdalena-Gymnasium) w Poznaniu (Posen), następnie w latach 1849-1851 służył w pruskiej armii. Chodził na wykłady z filologii na uniwersytecie w Berlinie oraz pobierał nauki z matematyki u prywatnych nauczycieli w Paryżu. W 1857 roku poślubił w Paryżu księżniczkę Izabellę Elżbietę Czartoryską. Młode małżeństwo osiadło w Gołuchowie. Ich miejscem zamieszkania stał się zamek zakupiony przez hrabiego Tytusa Adama Działyńskiego, który znajdował się w stanie ruiny. W latach 1875-1885 Izabella zajęła się jego przebudową. W kolejnych latach małżeństwo tworzyło w nim słynną kolekcję sztuki (m.in. obrazów, waz antycznych). Po śmierci ojca Jan przejął kórnicki majątek wraz z zamkiem, bibliotekę oraz istniejące tam do dziś arboretum, a także pałac przy Starym Rynku w Poznaniu. Wydawał publikacje Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1862-1863 odbywał podróże na Środkowy Wschód. W czasie powstania styczniowego 1863 walczył w oddziale powstańczym Edmunda Taczanowskiego. Po jego stłumieniu zbiegł do Francji. W 1864 roku Królewski Trybunał Stanu (Königlicher Staatsgerichtshof) w Berlinie skazał go na karę śmierci za zdradę stanu; jego dobra zostały skonfiskowane. W roku 1869 został ułaskawiony i mógł wrócić do Kórnika. Po powrocie poświęcił się działalności kulturalnej, poszerzeniu biblioteki i wydawaniu publikacji o tematyce historyczno-politycznej. W maju 1869 roku uzyskał mandat posła z okręgu wyborczego Poznań-Miasto (Posen-Stadt) do Koła Polskiego w Reichstagu Związku Północnoniemieckiego. W kwietniu 1870 wybory te zostały jednak unieważnione z powodu błędów proceduralnych. W 1872 roku wchodził w skład grona założycieli Banku Włościańskiego w Poznaniu. Zdjęcie: obraz Leona Kaplińskiego z 1864 roku, domena publiczna.
Literatura podmiotu: Collectanea vitam resque gestas J. Zamoyscii Magni Cancellarii et summi Ducis Reipublicae Polonae illustrantia edidit A.T. Comes Działyński, Posen 1861; Lites ac res gestæ inter Polonos Ordinemque cruciferorum, Posen 1890-92 (publikacja przygotowana wspólnie z Ignacym Zakrzewskim i Zygmuntem Celichowskim).
Literatura przedmiotu:
Polen-Prozess. Verhandlungen des Königl. Staats-Gerichtshofes zu Berlin in der Untersuchungssache wider den Grafen Johann Dzialyński und Genossen wegen Hochverraths, Berlin 1864, dostęp na: https://babel.hathitrust.org; Reichstagsprotokolle 1867/70,11, 609; P. Lallemand, Le comte Jean Dzialynski, Paris 1880; A. Mężyński, Jan Działyński 1829-1880, Wrocław 1987.
Źródła online:
http://zhsf.gesis.org, Parlamentarierportal, BIORAB Kaiserreich online
http://www.reichstag-abgeordnetendatenbank.de/
Muzeum Zamek w Gołuchowie: http://www.mnp.art.pl/muzeum/oddzialy/muzeum-zamek-w-goluchowie/
Zamek w Kórniku: http://regionwielkopolska.pl/de/objektkatalog/das-schloss-in-kornik.html
Axel Feuß, marzec 2017 r.
