KZ Neuengamme
W momencie wyzwolenia w dniu 10 maja 1945 r. ostatnich więźniów obozu koncentracyjnego Neuengamme, tu i w jego 85 filiach znajdowało się 100 400 osób: 20 000 z Rosji, 17 000 z Polski, 11 500 z Francji, 10 500 z Ukrainy, 9500 z Niemiec, 7000 z Holandii, 5000 z Danii, 80 000 mężczyzn, 13 000 kobiet, 5900 osób nierejestrowanych, kilka tysięcy w drodze do innych obozów. W okresie od grudnia 1938 r. do maja 1945 r. w miejscach tych straciło życie blisko 5000 ludzi, którzy umierali w wyniku bicia i głodzenia oraz pracy ponad ludzkie siły na rzecz przemysłu zbrojeniowego. Przez rozstrzelanie i powieszenie życie straciło przynajmniej 2000 obywateli różnych narodowości, w tym Polaków. Zabijano ich za postawy opozycyjne wobec reżimu hitlerowskiego, przynależność narodową, wyznanie i orientację seksualną. Stali się ofiarami zbrodniczych i sadystycznych eksperymentów pseudomedycznych oraz Cyklonu B, którym w 1942 r. zatruto 448 rosyjskich jeńców wojennych. Pod koniec 1944 r. liczba zmarłych wynosiła 2500. Marsze i transporty ewakuacyjne w kwietniu i maju 1945 r. pochłonęły 16 000 ludzi, w tym 7100 zmarło na statkach więziennych zakotwiczonych w Zatoce Lubeckiej. Ofiary grzebano na hamburskim cmentarzu Ohlsdorf lub palono w krematoriom obozowym, wyposażonym początkowo w dwa piece, z biegiem czasu rozbudowanym do czterech. W okresie największej śmiertelności używano również krematorium na cmentarzu Ohlsdorf. Prochy wykorzystywano częściowo jako nawóz w ogrodnictwie na terenie obozu lub wrzucano do kanału łączącego cegielnię z rzeką Elbą, którego budowa pochłonęła setki ofiar.
W transporcie z 24 sierpnia 1944 r. do filii Neuengamme-Alt Garge znajdowała się wyselekcjonowana grupa 5000 mężczyzn, pochodzących w większości z Warszawy. W czasie kompletowania transportu każdy z tej grupy musiał czytelnie podpisać formularz, w którym stwierdzano, że podpisujący nie jest więźniem, lecz w wyniku powstania warszawskiego został ewakuowany i do końca działań wojennych zostaje internowany. Warunki, mordercza praca i zabójstwa dokonywane przez SS nie różniły się jednak od warunków w innych obozach koncentracyjnych. W czasie istnienia filii, czyli od 24 sierpnia do 15 lutego 1945 r. na cmentarzu w Barskamp pochowano 49 więźniów. Osoby te zmarły lub zostały zamordowane w obozie; nieokreśloną liczebnie dużą grupę niezdolnych do pracy lub chorych wysłano do obozu macierzystego w Neuengamme, co zazwyczaj oznaczało wyrok śmierci. Warszawiacy mieli być ukarani za powstanie. Po selekcji kierowano ich z obozu macierzystego do różnych filii, w których wykonywali katorżniczą pracę. Ponadto usuwali skutki coraz częstszych alianckich nalotów bombowych oraz niewypały w Hamburgu i w okolicznych ośrodkach przemysłowych pracując w 12-godzinnym rytmie. Liczba ofiar śmiertelnych spośród 6750 Polek i Polaków z warszawskich transportów powstańczych nie jest znana. Młodzi i zdrowi, wyselekcjonowani do zagłady przez pracę, mieli szansę na przetrwanie. Z kolei starsi, chorzy i niezdolni do pracy umierali w obozie głównym lub byli mordowani podczas marszów ewakuacyjnych.
Po zakończeniu działań wojennych teren byłego obozu koncentracyjnego był do sierpnia 1948 r. miejscem, w którym angielskie władze okupacyjne internowały członków SS, gestapo, funkcjonariuszy NSDAP i Wehrmachtu. Po śledztwie i przygotowaniu oskarżenia od marca do maja 1946 r. w hamburskim Curiohaus toczył się proces 14 głównych zbrodniarzy obozu Neuengamme. Były komendant obozu i 10 członków załogi zostało skazanych na karę śmierci, a wyroki wykonano w październiku 1946 r. w więzieniu w Hameln. Kolejne procesy przed angielskimi sądami wojskowymi i później sądami niemieckimi pozwoliły części członkom SS uniknąć odpowiedzialności za popełnione zbrodnie.
Na terenie Miejsca Pamięci KZ Neuengamme odsłonięto w 1999 r. polskie upamiętnienie ofiar powstania warszawskiego. Później ustawiono tablicę informacyjną z tekstem w językach niemieckim, angielskim, francuskim i polskim.
