Reich-Ranicki, Marcel

Był pierwszym i do tej pory jedynym literatem, który przyciągał przed telewizory całe Niemcy. Ludzie umawiali się na wspólne oglądanie jego programów. Następnego dnia wszyscy dyskutowali o tym, co powiedział. Naśladowali jego dziwny wschodnioeuropejski akcent i cytowali absolutną gwiazdę “Kwartetu literackiego” stacji telewizyjnej ZDF - Marcela Reich-Ranickiego. Późne lata 80-te były szczytem jego kariery. Został najbardziej znanym krytykiem literackim w Niemczech. Przez niemiecką prasę nazwany “papieżem literatury”.

Ma za sobą wieloletnią pracę krytyka literackiego dla jednej z większych niemieckich gazet “Frankfurter Allgemeine Zeitung” (FAZ), następnie pracował dla niemieckiego tygodnika “Die Zeit”, aby potem objąć kierownictwo redakcji literackiej w FAZ.

Młody Reich-Ranicki uczęszczał do gimnazjum w Berlinie i został przymusowo deportowany do Warszawy podczas tzw. “Polenaktion”, czyli wysiedlenia Polaków z Berlina w 1938 roku. Ten człowiek przeżył niewyobrażalne tragedie Getta Warszawskiego, utratę bliskich w obozach koncentracyjnych, ucieczkę z Getta i życie w ukryciu. Ale także współpracę z polskim Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) oraz służbę w Polskiej Ambasadzie w Londynie. Po nakazanym powrocie do Polski został ponownie aresztowany i otrzymał zakaz publikacji. Marcel Reich-Ranicki podjął ucieczkę do Republiki Federalnej Niemiec w 1958 roku. Od tego momentu żył i pracował w RFN i jak nikt nigdy dotąd przyczynił się do popularyzacji niemieckiej literatury. A w międzyczasie został najbardziej wpływowym niemieckim krytykiem literackim. Nigdy nie wypierał się swojego żydowskiego, polsko-niemieckiego pochodzenia, ale w swojej autobiografii napisał, że “nie ma własnego kraju, nie ma ojczyzny”, a jego jedyne ojczyste miejsce to literatura. Spoglądając na jego życie, można w te słowa uwierzyć bez mrugnięcia oka.

Historyczne i biograficzne daty

 

• 1920 urodzony we Włocławku w Polsce, jako syn polskiego żyda Davida Reicha i niemieckiej żydówki Heleny Reich, z domu Auerbach
• 1927 niemieckojęzyczna szkoła podstawowa we Włocławku
• 1929 wyjazd do Berlina do rodziny matki
• 1930 nauka w gimnazjum im. Werner-von-Siemens w Berlinie
• 1934 członek “Żydowskiego Związku Harcerskiego Niemiec"
• 1935 nauka w gimnazjum Fichte w Berlinie
• 1938 matura
• 1938 odrzucenie immatrykulacji na wydziale germanistyki Uniwersytetu w Berlinie
• 1938 deportacja z Berlina do Polski
• 1940 przymusowe przesiedlenie do Getta Warszawskiego, praca w Żydowskiej Radzie Starszych, w “Judenrat”.
• 1941 pracownik w podziemnych archiwach w Gettcie
• 1942 początek deportacji z Getta Warszawskiego do obozów zagłady, ślub z Teofilą Langnas (członkowie “Judenratu” z początku nie byli dotknięci deportacjami)
• 1943 wspólna ucieczka wraz z żonę z Getta, przeżywają w podziemiu, gdzie opiekuje się nimi polskie małżeństwo
• 1944 uwolnienie z kryjówki przez Armię Czerwoną
• 1944 początek pracy w cenzurze poczty dla Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP)
• 1945 zastępca kierownika Wydziału III w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Warszawie
• 1945 wstąpienie do Polskiej Partii Robotniczej (PPR)
• 1946 praca w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie
• 1947 praca dla wywiadu zagranicznego (pseudonim “Albin”) i w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych
• 1948 pod zmienionym nazwiskiem Ranicki zostaje vice konsulem (później konsulem) w Londynie w stopniu kapitana polskiego wywiadu
• 1949 przymusowy powrót do Polski, kilkanaście dni aresztu w jednoosobowej celi
• 1950 zwolnienie ze służby wywiadowczej
• 1950 wykluczenie z Polskiej Partii Robotniczej (PPR)
• 1950 lektor literatury niemieckiej w wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej
• 1951 publikacje w tygodniku Nowa Kultura
• 1952 współpracownik miesięcznika “Twórczość”
• 1953 zakaz publikacji
• 1954 zniesienie zakazu publikacji
• 1957 pierwsze wyjazdy naukowe ze Związku Autorów Polskich do Austrii i RFN
• 1958 wyjazd naukowy do RFN bez powrotu do Polski. Miejsce pobytu Frankfurt nad Menem
• 1958 udział w spotkaniach "Gruppe 47", grupy demokratycznych literatów i publicystów
• 1958 krytyk literacki i felietonista gazety Frankfurter Allgemeinen Zeitung (FAZ)
• 1959 przeprowadzka do Hamburga
• 1960 krytyk literacki tygodnika “Die Zeit” w Hamburgu
• 1971 do 1975 profesor w Stockholmie i Uppsala
• 1972 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie Uppsala
• 1973 Docent krytyki literatury na Uniwersytecie w Kolonii
• 1973 przeprowadzka do Frankfurtu nad Menem
• 1973 do 1988 szef redakcji literatury gazety FAZ
• 1974 profesor tytularny na Uniwersytecie im. Eberharda Karla w Tybindze
• 1988 powstanie “Kwartetu literackiego”, program telewizyjny w stacji ZDF nadawany do 2001 roku
• 1990 profesura na Uniwersytecie Heinrich-Heine w Düsseldorfie
• 1991 profesura na Uniwersytecie w Karlsruhe
• 1992 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Augsburgu i Bambergu
• 1997 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie Heinrich-Heine w Düsseldorfie
• 1999 wydanie autobiografii “Mein Leben” / “Moje życie”
• 2001 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Utrecht
• 2002 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Monachium
• 2006 Doktor honoris causa na Wolnym Uniwersytecie (Freie Universität) w Berlinie i w Tel Avivie
• 2007 Doktor honoris causa Uniwesytetu Humoldtów w Berlinie
• 2009 ekranizacja “Mein Leben” / “Moje życie”
• 2011 29 kwietnia umiera jego żona Teofilia
• 2012 27 stycznia w dniu pamięci o ofiarach narodowego socjalizmu, Reich-Ranicki występuje ze swoją mową przed Bundestagiem
• 2013 Marcel Reich-Ranicki umiera we Frankfurcie nad Menem

Historyczne i biograficzne ciekawostki

 

Na ten moment Marcel Reich-Ranicki musiał czekać 68 lat. Gdy w 1938 roku jako maturzysta składał swoje papiery na wydziale Germanistyki na Uniwersytecie w Berlinie, dostał z przyczyn politycznych i antysemickich natychmiastową odmowę. Prawny następca Uniwersytet Humboldtów dopiero w roku 2007 znalazł odpowiednie słowa i formę by przeprosić i uhonorować swojego niedoszłego studenta. 16 lutego 2007 roku Marceli Reich-Ranicki otrzymał tytuł Doctor honoris causa Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie.

“Tej nagrody nie przyjmę!” Tymi słowami jak zwykle krytyczny i bezwzględny Marceli Reich-Ranicki odmówił przyjęcia “Nagrody Telewizji Niemieckiej” w roku 2008. Zupełnie spontanicznie przed setkami ludzi w sali i milionami przed telewizorami przeprosił 88-letni Reich-Ranicki, ale ze względu na “głupotę w telewizji, którą dzisiaj wieczorem zobaczył” przejrzał na oczy i nie może przyjąć tej nagrody.

Marcel Reich-Ranicki skończył 92 lat, gdy w dniu Pamięciu o Holokauście, 27.01.2012 przemawiał jako naoczny świadek przed niemieckim Bundestagiem. Jak zawsze krytycznie, jak zawsze literacko, jak zawsze jasno i dobitnie. Przemawiał jednak nie jako świadek, lecz jako ten, który przeżył warszawskie getto. W swojej długiej wypowiedzi mówił tylko o jednym dniu, kiedy miała nastąpić “przeprowadzka” z getta. “To, co żydzi nazywali “przeprowadzką” było w rzeczywistości wysiedleniem - wysiedleniem z Warszawy. Ono miało tylko jeden cel, tylko jeden sens: śmierć”, powiedział na koniec swojego przemówienia Marcel Reich-Ranicki.

Adam Gusowski, styczeń 2018 r.

 

 

Wystawa online o "literackim papieże" Marceli Reich-Ranicki autorstwa jego biografa Gerharda Gnaucka jest dostępna tutaj.