Janowski, Stanisław

Janowski (h. Ślepowron), Stanisław, polski malarz, rysownik, ilustrator i scenograf teatralny, członek „szkoły monachijskiej“. W Latach 1886-1890 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). *09.10.1866 Kraków, †23.02.1942 tamże. Brat malarki Bronisławy Rychter-Janowskiej (1868–1953). W latach 1882-1886 kształcił się w Szkole Rysunku i Malarstwa w Krakowie pod kierunkiem Feliksa Szynalewskiego (1825-1892), Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900) oraz Izydora Jabłońskiego (1835-1905, członek „szkoły monachijskiej“). Od 1886 roku na zlecenie Łuszczkiewicza kopiował freski z klasztoru cystersów w Lądzie koło Konina dla Muzeum Narodowego w Krakowie. Dnia 18.10.1886 roku wstąpił do Klasy Malowania z Natury (Naturklasse) Johanna Caspara Hertericha (1843-1905) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; do 1890 roku studiował u malarza historycznego Alexandra von Liezen-Mayera (1939-1898). W latach 1890-1905 mieszkał w Krakowie. W 1892 roku udał się w podróż do Włoch. W latach 1899 i 1900 projektował kostiumy aktorki i pisarki Gabrieli Zapolskiej (1857-1921) do przedstawień w teatrze we Lwowie (obecnie Lviv). Latem 1900 roku brał udział w kursie malarstwa plenerowego w rumuńskiej miejscowości Baia Mare, zorganizowanym przez monachijską szkołę malarstwa Simona Hollósy'ego (1857-1918). W 1901 roku w Dąbrowie koło Nowego Sącza poślubił Zapolską (rozpad związku w 1910 roku); w Dąbrowie mieszkał w latach 1901-1902. Od 1902 roku wykładał kostiumologię w założonej przez Zapolską szkole dramatycznej w Krakowie, był także reżyserem i tworzył scenografie. W 1904 udał się w podróż do Florencji, Neapolu, Rzymu i Wenecji. W latach 1907-1908 kierował teatrem objazdowym założonym przez Zapolską i wykonywał dekoracje teatralne. W 1908 roku wraz z Zapolską udał się do Mediolanu i Nicei. W 1911 roku wraz z Rychter-Janowską wykonywał lalki i kostiumy dla Lwowskich Marionetek, politycznego kabaretu we Lwowie, gdzie w 1912 roku był także profesorem Wolnej Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1914-1915 brał udział w walkach Legionów Polskich na Słowacji, w Małopolsce i w Karpatach, a w 1916 roku na Wołyniu. W 1922 roku udał się do Włoch, w 1931 roku do Monte Carlo i Tunisu. – Janowski stosował przeróżne techniki malarskie takie jak olej, akwarele, gwasz, pastele, kreda czy tusz. Poza pracami w zakresie sztuki stosowanej tworzył liczne portrety, między innymi Zapolskiej, sceny rodzajowe („Jahrmarkt in Stary Sącz“ [Jarmark w Starym Sączu], akwarela, 1913), sceny myśliwskie („Polowanie na lisa“, olej, ok. 1931 r.), martwe natury, ale przede wszystkim nastrojowe pejzaże, które charakteryzując się efektownym podziałem płaszczyzn wespół z charakterystycznym rysunkiem wewnętrznym, powstały w latach około 1900 roku w koncepcji bliskiej międzynarodowej secesji (patrz zdjęcie tytułowe), zaś w latach późniejszych, w stylu wypełnionego światłem późnego impresjonizmu. W latach 1894-1896 pracował w Monachium pod kierunkiem Ludwiga Bollera (1862-1896) przy projekcie „Panorama Tatr“ (fragmenty obrazu znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie), w 1903 roku wspólnie z Włodzimierzem Tetmajerem (1861-1923, członek „szkoły monachijskiej“) realizował obraz pod tytułem „Obrona Częstochowy“, natomiast razem z Zygmuntem Rozwadowskim (1870-1950) namalował panoramę osiemnastowiecznego Lwowa, obraz z przeznaczeniem na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu w roku 1929. Od 1890 roku wykonywał ilustracje do polskich czasopism Kłosy, Świat, Biesiada Literacka, Życie, Nasz Kraj oraz Tygodnik Ilustrowany, a od 1899 także ilustracje do książek i projekty opraw książkowych. W 1910 roku zajmował się projektowaniem dywanów ściennych na zlecenie zamożnych warszawian, które wykonywała Rychter-Janowska w technice aplikacji. Podczas swojej wojennej służby wojskowej tworzył rysunki, akwarele i nieliczne obrazy olejne przedstawiające życie obozowe oraz portrety żołnierzy. Jego prace znajdują się w Krakowie: w Muzeum Narodowym, Bibliotece Jagiellońskiej, Muzeum Historycznym Miasta Krakowa oraz na Wawelu; w Warszawie: w Muzeum Narodowym, Bibliotece Narodowej, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, Muzeum Teatralnym oraz w Muzeum Wojska Polskiego; w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, w muzeach w Nowym Sączu i Piotrkowie Trybunalskim a także w Galerii Narodowej i w Muzeum Narodowym we Lwowie.

Wystawy indywidualne:

1922, 1931 (prace powstałe w Tunisie), Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.

 

Wystawy zbiorowe:

Warszawa: 1898 Salon Krywult, 1928 Związek Polskich Artystów Plastyków / Londyn: 1906 Wystawa Austriacka, 1932 Wystawa Sztuki Polskiej / 1916, 1924 Kraków oraz 1917 Warszawa i Lublin, Wystawy Dzieł Sztuki „Legiony Polskie“.

 

Literatura:

Polski Słownik Biograficzny, Tom X, 1962-1964, s. 572-574; Jan Michalik, Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893-1915, Tom V.2, Kraków 1987; Tadeusz Sivert, Roman Taborski, Teatr polski w latach 1890-1918, Warszawa 1987; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 15, 42; J. Różalska, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXVII, Berlin, Boston 2013, s. 316 i nast.; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Suwałki 2015.

 

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 3, 00295 Stanislaus Janowski. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1884-1920/jahr_1886/matrikel-00295

 

4 prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=732

 

Liczne prace artysty na portalu Domu Aukcyjnego DESA w Warszawie. Dostęp w Internecie: http://www.desa.art.pl/index.php

 

Liczne prace artysty wystawione na aukcjach na portalu artinfo.pl. Dostęp w Internecie: http://www.artinfo.pl/pl/katalog-aukcji/szukaj/?sparams=author_id:10678

 

Cykl Fotografii Janowskiego „Z życia legionisty“, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. Dostęp w Internecie: http://mnk.pl/zbiory/z-zycia-legionisty

 

Axel Feuß, kwiecień 2018 r.