Chełmiński, Jan
Chełmiński, Jan (Jan von Chelminski), polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“.
W latach 1873-1876 student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). *27.1.1851 Brzustów, †1.11.1925 Nowy Jork. W latach 1866-1868 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej oraz u malarza Juliusza Kossaka (1824-1899); zarabiał na swoje utrzymanie, pracując w zakładzie fotograficznym jako retuszer oraz jako litograf. Dnia 9.10.1873 roku wstąpił do Klasy Sztuki Antycznej na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował u Alexandra Strähubera (1814-1882) i Sandóra (Alexandra von) Wagnera (1838-1919); dnia 14.4.1875 roku rozpoczął studia w Klasie Malarstwa pod kierownictwem Józefa Brandta (1841-1915) oraz Franza Adama (1815-1886). W latach 1874-1883 oraz w roku 1887 był członkiem monachijskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki (Kunstverein). W 1877 roku książę von Coburg-Gotha kupił jego obraz „Aufbruch zur Jagd“ (Wyjazd na polowanie), a w roku 1879 król Bawarii nabył „Parforcejagd aus dem 18. Jahrhundert“ (Polowanie par force). W roku 1882 udał się do Anglii, po czym podróżował po Europie, a w 1884 roku zamieszkał w Nowym Jorku. W latach 1888-1899 przebywał w Londynie. W 1889 roku odbył podróż do St. Petersburga. Od 1899 roku mieszkał w Paryżu; w czasie od 1910 r. do 1915 był założycielem, członkiem oraz prezesem Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego w Paryżu. W 1915 osiadł na stałe w Nowym Jorku. – Chełmiński tworzył sceny rodzajowe i myśliwskie. Od 1890 roku, wzorując się na twórczości Juliusza Kossaka, Józefa Brandta i Maksymiliana Gierymskiego (1846-1874), wykonywał obrazy batalistyczne, głównie z czasów wojen napoleońskich, oraz obrazy przedstawiające oddziały polskie. Z wielką precyzją odtwarzał detale historycznego umundurowania i uzbrojenia. Wykonywał także portrety jeźdźców i ich koni, między innymi na zlecenie dworu bawarskiego (Księżniczka Teresa Bawarska, 1879; Książę-Regent Luitpold, 1888) oraz dworu carskiego w St. Petersburgu („Die russische Zarin auf der Fuchsjagd“ [Caryca rosyjska podczas polowania na lisy], 1889). Wykonał ilustracje do książki pod tytułem „L’Armée du Duché de Varsovie (1807-1815)“, wydanej w 1913 roku w Paryżu, oraz do opowiadań o tematyce myśliwskiej napisanych przez zaprzyjaźnionego z nim amerykańskiego prezydenta Theodora Roosevelta (1858-1919). Jego prace znajdują się w muzeum w Bremie (Kunsthalle Bremen), w National Gallery of Art w Dublinie, w Galerii Narodowej we Lwowie, w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu oraz w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Wystawy indywidualne:
1892 Londyn, Continental Gallery / Warszawa: 1894 Resursa Obywatelska; Salon Krywult; 1907 Salon Kulikowski; 1913 Salon Rychling / Paryż: 1901, 1904 Galerie des Artistes Modernes; 1901 Galerie Chaine; 1913 Galerie Knoedler & Cie.
Wystawy zbiorowe:
Monachium, Berlin, Wien, Nowy Jork, Londyn (Royal Academy), Paryż, Bruksela, Pittsburgh.
Literatura:
Feliks Kopera, Chełmiński, Jan, [w:] „Polski Słownik Biograficzny“, Tom III, Kraków 1937, s. 279; Hans-Peter Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt, Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner Polenkreis, Hildesheim 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 11, 32; Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom XIV, München/Leipzig 1996, s. 381 i nast.; Halina Ste̜pień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914, (Studia z historii sztuki / Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk, 50), Warszawa 2003; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Suwałki 2015.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 02909 Johann Chedminski (sic!). Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1873/matrikel-02909;
oraz 03144 Johann Chetminski (sic!). Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1875/matrikel-03144
Axel Feuß, Polnische Künstler in München 1828-1914, s. 3, zdj. nr 11, na portalu Porta Polonica. Dostęp w Internecie: http://porta-polonica.de/de/Atlas-der-Erinnerungsorte/polnische-kuenstler-muenchen-1828-1914
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=584
Andrei Mochola, Jan Chełmiński, na portalu Brzustów – Moje Strony. Dostęp w Internecie: http://www.brzustow.pl/home/jan-chelminski/
Axel Feuß, marzec 2017
