Axentowicz, Teodor

Axentowicz, Teodor, polski malarz pochodzenia ormiańskiego, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1878-1882 student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). *13.5.1859 Braszów (obecnie: Brașov), †26.8.1938 Kraków. Pochodził z rodziny polsko-ormiańskiej. Dnia 17.10.1878 roku rozpoczął studia w Klasie Antycznej na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował u Gabriela von Hackla (1843-1926), Sandóra (Alexandra von) Wagnera (1838-1919) i Gyuli Benczúra (1844-1920). W latach 1882-1895 studiował w Paryżu, w pracowni Carolusu-Durana (1837-1917), gdzie intensywnie zajmował się twórczością dawnych mistrzów, wykonując kopie obrazów Botticellego, Tycjana, Velázqueza, Correggia, Lebruna. Często podróżował do Londynu (portrety na zlecenie), gdzie zajmował się malarstwem angielskim (Gainsborough, Whistler, prerafaelici). W Paryżu poznał czołowych artystów i ludzi nauki i zyskał miano słynnego portrecisty salonowego (m.in. Sarah Bernhardt). W 1894 roku pracował wraz z Wojciechem Kossakiem i Janem Styką przy realizacji „Panoramy Racławickiej“ (obecnie we Wrocławiu). W latach 1895-1934 był profesorem w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w latach 1910 oraz 1927/28 pełnił funkcję jej rektora. W 1897 roku założył szkołę malarstwa dla kobiet. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka, członkiem wiedeńskiego stowarzyszenia Wiener Sezession (Secesja Wiedeńska) oraz współpracownikiem redakcji czasopisma Ver Sacrum. W roku 1904 był współorganizatorem polskiej ekspozycji na wystawie światowej w St. Louis. Od 1908 roku był członkiem-korespondentem austriackiego ruchu artystycznego Hagenbund. Był też laureatem wielu wyróżnień: 1909 Wiedeń, Rycerz Orderu Żelaznej Korony (Ritter des Ordens der Eisernen Krone); 1923 Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej; 1929 Poznań, Wielki Złoty Medal; 1936 Order Odrodzenia Polski. – Początkowo Axentowicz malował obrazy o tematyce rodzajowej i historycznej w tradycji „szkoły monachijskiej“. W Paryżu powstały liczne portrety a także obrazy przedstawiające motywy związane z codziennym życiem w Galicji Wschodniej (Ziemia Lwowska), a wśród nich scenki, na których artysta utrwalił rytuały religijne oraz stroje i rekwizyty ludowe. Poza figuratywnymi przedstawieniami postaci i portretami kobiet idealnych w duchu symbolizmu malował także portrety dziecięce, martwe natury i kwiaty w stylu secesyjnym. Zajmował się również projektowaniem plakatów (m.in. do pierwszych wystaw grupy artystycznej Sztuka), ilustracji, grafik i witraży. Do 1918 roku ilustracje Axentowicza ukazywały się w polskich czasopismach. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych we Wrocławiu, w Krakowie, Poznaniu i Warszawie, w Muzeum Sztuki w Łodzi, w Muzeum Śląska Opolskiego Opole i w Ermitażu w Sankt Petersburgu oraz w pałacu Neue Hofburg we Wiedniu.

Wystawy indywidualne:

1923 Kraków, Polski Akropolis; 1927 i 1928 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / 1930 Łódź, Miejska Galeria Sztuki; Warszawa, Zachęta / 1939 Lwów, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.

Wystawy zbiorowe:

1905 Monachium, IX Międzynarodowa Wystawa / 1914 Wenecja, Międzynarodowa Wystawa / 1935 Berlin: „Polnische Kunst“ (Sztuka Polska).

Literatura:

T.Dobrowolski, W.Tatarkiewicz, Historia sztuki polskiej, Kraków 1962, s. 285; Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom VI, München/Leipzig 1992, s. 22; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 12, 28; Halina Ste̜pień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914, (Studia z historii sztuki / Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk, 50), Warszawa 2003; Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Suwałki 2015.

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 03601 Theodor Axentowiez (sic!). Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1878/matrikel-03601

Irena Kossowska, Teodor Axentowicz (2002), na portalu Culture.pl. Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/teodor-axentowicz

Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Axentowicz/Index.htm

Axel Feuß, marzec 2017 r.