Od Multikulti do COSMO

„Poniedziałek, 19 września 1994 roku. Minęła 19.20. Po dwuipółletniej ciszy w berlińskim eterze mam przyjemność powitać polskojęzycznych słuchaczy na fali 106,8 MHz i w sieci kablowej” – tymi słowami Witold Kamiński otwiera pierwszą audycję po polsku na falach nowo powstałej rozgłośni SFB 4 MultiKulti w Berlinie. To historyczny moment dla migrantów w Niemczech. „Po raz pierwszy publiczna rozgłośnia przejmuje odpowiedzialność za wielojęzyczny program, emitowany codziennie w eterze i sieci kablowej” – wyjaśnia głos w radiu. Moment historyczny również dla Polaków w Berlinie, którzy po raz pierwszy słuchają audycji po polsku w mediach publicznych. Powstanie wielokulturowego radia poprzedzają kilkuletnie starania środowisk alternatywnych Berlina Zachodniego.

Kiedy w latach 80. XX w. prawie milion osób przyjeżdża z Polski do Niemiec, powstaje nowa i niespodziewana grupa emigrantów. RFN nie jest na nią przygotowana, brakuje informacji w języku polskim. Polakom pomaga m.in. Polska Rada Społeczna w Berlinie. Dzięki staraniom organizacji pojawia się możliwość stworzenia audycji dla Polaków w prywatnej rozgłośni Radio 100 w Berlinie. Kolegialne kierownictwo alternatywnego radia, nadającego popularne audycje m.in. dla NRD-owskiej opozycji, feministek i środowisk LGBT, decyduje się na emitowanie programów w językach migrantów: polskim, greckim, kurdyjskim, tureckim i arabskim.

Audycja Radio 100 po polsku startuje 3 września 1989 r. „Pomysł był taki, żeby robić radio dla osób mających trudności z odnalezieniem się w Berlinie. Miało to być radio tworzone nie przez dziennikarzy, lecz amatorów, którzy są w dokładnie takiej samej sytuacji jak słuchacze” – wspomina Witold Kamiński z Polskiej Rady Społecznej. Godzinna audycja po polsku nadawana jest raz w tygodniu i ma przede wszystkim charakter poradnikowy. Redakcję tworzą młodzi i zaangażowani emigranci z Polski, związani m.in. z Polską Radą Społeczną oraz założonym kilka lat później Klubem Polskich Nieudaczników. Projekt trwa dwa lata. W tym czasie przez redakcję przewija się ok. 100 osób.

W 1991 r. Radio 100 ogłasza upadłość. Przetarg na częstotliwość 103,4 MHz wygrywa francuski koncern radiowy NRJ. Przez kilkanaście miesięcy audycje w językach obcych emituje jeszcze komercyjna stacja Radio Viva Berlin / Energy , ale po wygaśnięciu umowy program dla obcokrajowców znika z anteny. Istnienie Radia 100 dowodzi, że mniejszości mogą tworzyć produkt medialny, który dociera do odbiorców i ma mierzalną słuchalność. Daje to impuls do działania aktywistom pochodzącym z Polski, Turcji, krajów arabskich, Wietnamu i Grecji, którzy wspólnie zakładają stowarzyszenie „Intermedia e. V.” i rozpoczynają starania o stałe miejsce na antenie niemieckich rozgłośni publicznych.

Na początku lat 90. XX w. w Niemczech rośnie liczba uchodźców starających się o azyl, a wraz z nią nasilają się nastroje ksenofobiczne. W latach 1991–93 płoną domy dla azylantów w Hoyerswerdzie, Rostocku i Solingen. Atmosfera nie sprzyja migrantom, których liczbę określa się na ponad 10 mln w całych Niemczech. W wyniku wieloletnich negocjacji udaje się przekonać berlińskich polityków, że miasto potrzebuje radia adresowanego do cudzoziemców. W ustawie dotyczącej mediów (Landesmediengesetz) pojawia się paragraf nakładający na rozgłośnię Sender Freies Berlin (SFB) obowiązek nadawania audycji w językach mniejszości narodowych. Powstanie pierwszej tego typu instytucji w mediach publicznych, uświadamia migrantom, że mają prawo do istnienia w niemieckiej sferze publicznej, posługując się językami ojczystymi i powinni oczekiwać poszanowania dla swojej odmienności kulturowej.

Jacek Tyblewski, od początku związany z polską redakcją, obecnie koordynator COSMO w Berlinie zauważa, że radio w języku polskim udało się stworzyć dzięki wyjściu poza utarte ścieżki organizacji polonijnych, które próbowały wyegzekwować dostęp do mediów w dialogu polsko-niemieckim. Kluczem do sukcesu okazała się współpraca z dziennikarzami innych narodowości i pozyskanie sprzymierzeńców wśród berlińskich polityków.

18 września 1994 r. w Berlinie rozpoczyna działalność rozgłośnia SFB 4 MultiKulti (później Radio Multikulti). Jest pierwszym wielokulturowym i integracyjnym radiem w strukturach publicznych w Niemczech. Finansowanie zapewniają opłaty abonamentowe, program tworzony jest zgodnie z ustawowymi wymogami rozgłośni publicznych. Radio Multikulti kieruje swój program do migrantów w Niemczech oraz osób zainteresowanych obcymi kulturami, językami oraz szeroko pojętą muzyką świata. Dziennikarze prowadzą audycje po niemiecku oraz w 16 językach ojczystych berlińskich imigrantów. W strukturach Sender Freies Berlin (SFB, dziś: Rundfunk Berlin-Brandenburg, RBB) powstaje polska redakcja, która nieprzerwanie od 1994 r. tworzy codzienny program w języku polskim w studiach Haus des Rundfunks. Od 1997 r. audycje przygotowywane przez redakcję w Berlinie zyskują zasięg ponadregionalny. Przez kilka lat program przejmuje sieć nadawców ARD i emituje w regionalnych rozgłośniach w całych Niemczech.

31 grudnia 2008 r. jest najczarniejszym Sylwestrem w historii wielojęzycznego Radia Multikulti, które nadaje ostatnią audycję z Berlina. Mimo licznych protestów, rozgłośnia Rundfunk Berlin-Brandenburg podejmuje decyzję o zamknięciu fali z powodu złej kondycji finansowej. Polską audycję przejmuje ponadregionalna stacja WDR Funkhaus Europa, która od 1 stycznia 2009 emituje swój program także na dotychczasowej częstotliwości Radia Multikulti w Berlinie (96,3 FM).

1 stycznia 2017 r. Funkhaus Europa zmienia nazwę na COSMO, a polska redakcja działa pod szyldem COSMO Radio po polsku. Audycje tworzone w Berlinie od początku mają charakter informacyjno-publicystyczny z udziałem muzyki polskich twórców. Program proponuje różne gatunki dziennikarskie: relacje reporterskie, wywiady, komentarze, felietony, reportaże, przeglądy prasy i debaty. Audycje nadawane są od poniedziałku do piątku. Czas nadawania i długość magazynów zmienia się przez lata. Początkowo audycja trwa 20 minut, następnie 30 minut, w kolejnych latach całą godzinę, od 2017 r. – pół godziny.

Tematy podejmowane przez dziennikarzy odzwierciedlają życie Polaków w Niemczech oraz stosunki polsko-niemieckie w ostatnim ćwierćwieczu. Radio po polsku informuje o wydarzeniach w polityce, kulturze, gospodarce i sporcie oraz o działalności organizacji polonijnych i polskiej społeczności w Niemczech. W studiu pojawiają się ważni uczestnicy dialogu polsko-niemieckiego, politycy i eksperci z obu krajów, publicyści, artyści, aktywiści, celebryci oraz osoby kreujące polskie życie między Odrą a Renem.

COSMO Radio po polsku (później COSMO po polsku) tworzy również miejsce do debat, przedstawiając szerokie spektrum opinii Polaków mieszkających w Niemczech. Stałe miejsce na antenie mają następujące cykle: „standPUNKTwidzenia”, „Damy radę”, „Lepiej po polsku”, „Encyclopaedia Polonica” (tworzona w kooperacji z portalem Porta Polonica), „Muzycy mają głos”, „Prognoza kultury” oraz „Gaulojzes Golana”.

Początkowo audycje po polsku w Radiu Multikulti tworzy zespół związany z Radiem 100 po polsku, czyli m.in. Witold Kamiński, Kasia Pollok, Jacek Tyblewski i Adam Gusowski. Wkrótce dołączają Dorota Danielewicz-Kerski, Paweł Adamski, Andrzej Stach, Joanna Wiórkiewicz, Wojciech Mróz i Ewa Maria Slaska. Kierownictwo dynamicznie rozwijającej się redakcji przejmuje w 1997 r. Jacek Tyblewski.

W ciągu 25 lat działalności polskiej redakcji przewija się wielu dziennikarzy, reporterów, publicystów i pasjonatów radia, m.in. Viktoria Korb, Krzysztof Visconti, Piotr Geise, Marek Jakubiec, Leszek Oświęcimski, Katarzyna Sobiegraj, Robert Mika, Elżbieta Stasik, Grażyna Kamień-Soeffker, Dorota Szymańska, Tadeusz Stolarczyk, Joanna Skibińska, Aleksandra Jarecka, Roman Polsakiewicz, Katarzyna Weintraub, Tadeusz Knade, Aneta Bachmann, Aureliusz Marek Pędziwol i Hermann Schmidtendorf.

Obecnie audycje COSMO po polsku prowadzą: Monika Sędzierska, Tomasz Kycia, Adam Gusowski i Maciej Wiśniewski. Z redakcją współpracują Marta Przybylik, Marta Kupiec, Monika Stefanek, Andreas Hübsch, dr Piotr Olszówka, Grażyna Słomka, Andrzej Kuśpiel, Ewa Lewy i Piotr Mordel. Autorami cyklicznych felietonów są prof. Brygida Helbig, Ewa Wanat, Krzysztof Niewrzęda i Stanisław Strasburger.

COSMO po polsku nadaje audycje od poniedziałku do piątku o godz. 22.00 na częstotliwościach publicznych rozgłośni WDR (Nadrenia Północna-Westfalia 103,3 FM), RBB (Berlin i Brandenburgia 96,3 FM) oraz Radio Bremen 95,6 FM w Bremie i 98,9 FM w Bremerhaven). Dodatkowo audycje można odbierać w sieciach kablowych, przez satelitę Astra, DAB+, w Internecie oraz przez aplikację radiową WDR. Na portalu www.cosmoradio.de zamieszczane są audycje archiwalne, podcasty oraz wybrane elementy programu. Dzięki kanałom w mediach społecznościowych COSMO po polsku trafia dziś do szerokiego grona odbiorców na całym świecie.

„Od 25 lat naszym celem pozostaje utrwalenie w niemieckich mediach modelu programu adresowanego do wielokulturowych Niemiec. Wszyscy powinniśmy wymagać od tutejszych nadawców publicznych finansowania programów w językach ojczystych. W naszym środowisku nie brakuje doniosłych wydarzeń, tematów do dyskusji i fascynujących osobowości. Nie chcemy rezygnować z języka, odmiennej tradycji i kultury. Uważamy, że w Niemczech miejsce na to, czym się pięknie różnimy jest właśnie na antenie mediów publicznych” – podkreśla Jacek Tyblewski.

 

Monika Sędzierska, luty 2019 r.

 

Linki do COSMO po polsku:

https://www1.wdr.de/radio/cosmo/programm/sendungen/radio-po-polsku/index.html

https://www.facebook.com/cosmopopolsku