Jan Paweł II na stadionie w Gelsenkirchen

2 maja 1987 roku papież Jan Paweł II, przyszły święty[1], odprawił mszę świętą na stadionie w Gelsenkirchen, znanym pod nazwą Parkstadion, z udziałem prawie 90 000 wiernych [2]. Msza papieska była częścią programu drugiej z trzech wizyt papieża w Niemczech[3] i choć w czasie od pierwszej podróży apostolskiej w 1980 roku entuzjazm dla zwierzchnika Kościoła katolickiego wyraźnie zmalał, to ta jego druga wizyta okazała się ponownie wyjątkowym wydarzeniem. W końcu przecież, przez niemal dwa stulecia poprzedzające pontyfikat Jana Pawła II trzeba było cierpliwie czekać, aż „niemieckie” terytorium znalazło się ponownie na mapie papieskich podróży[4].

Dla Zagłębia Ruhry, gdzie papież gościł w dniach 2 i 3 maja 1987 roku, odwiedzając także Bottrop, Essen i Mülheim nad Ruhrą, była to jak dotąd jedyna papieska wizyta. Cała podróż apostolska trwała od 30 kwietnia do 4 maja 1987 roku i poza Zagłębiem Ruhry obejmowała miasta takie jak Kolonia, Bonn, Monastyr, Kevelaer, Monachium, Augsburg i Spirę. Msza papieska na stadionie w Gelsenkirchen, obiekcie zaprojektowanym w pierwszej kolejności jako stadion domowy drużyny FC Schalke 04, nie była ostatnim masowym wydarzeniem niezwiązanym ze sportem. Rok później odbył się na nim pierwszy koncert pod nazwą „Stadionrock im Berger Feld”, ale nikt – ani Michael Jackson, ani zespół Rolling Stones, ani nikt inny spośród wielu bohaterów tamtych czasów – nie był w stanie, przynajmniej pod względem ogromu zainteresowania, przebić wizyty papieża. Zdaniem władz miasta była ona „dla Gelsenkirchen wydarzeniem stulecia”[5].

Główny motyw tej wizyty został wyjaśniony w końcowych słowach papieża podczas jego wystąpienia w trakcie mszy świętej na stadionie w Gelsenkirchen. Ojciec Święty zwrócił się do biskupa Zagłębia Ruhry Hengsbacha, dziękując mu za przyjazne traktowanie swoich polskich, licznie zgromadzonych na stadionie rodaków, oraz za ich przyjęcie w diecezji Essen[6]. Hengsbach już od wczesnych lat kapłaństwa angażował się w duszpasterstwo przybyłych z Polski górników i ich rodzin. W tym celu nauczył się także języka polskiego. Z czasem owa bliskość zaowocowała ścisłymi kontaktami diecezji Essen z archidiecezją katowicką, które po śmierci Hengsbacha przypieczętowano podpisaniem umowy o partnerstwie między obiema diecezjami[7]. Ponadto, biskupa Zagłębia Ruhry z papieżem z Polski [8], który krótko przed swoim wyborem na papieża, jeszcze jako kardynał oraz biskup Krakowa złożył mu wizytę w Essen[9], łączyła bardzo przyjazna relacja. Rok po mszy świętej na stadionie w Gelsenkirchen, Jan Paweł II wyniósł wtedy już 77-letniego Hengsbacha do godności kardynalskiej.

Na początku wizyty w diecezji Essen, 2 maja 1987 roku, św. Piotr nie był zbyt przychylny swojemu następcy. Około godziny 11:30, papieża, przybywającego z Kevelaer „holy-kopterem” Federalnej Służby Granicznej (Bundesgrenzschutz) w asyście pięciu lecących w gęsim kluczu śmigłowców, przywitała w Bottrop chłodna, deszczowa aura. W spotkaniu na terenie tamtejszej kopalni „Prosper-Haniel” wzięło udział niemal 10 000 osób, których nawet parasole nie powstrzymały przed oklaskiwaniem papieskiego wystąpienia na temat „świata pracy”[10]. Kolejnym miejscem odwiedzin było Essen. Tu też towarzyszył papieżowi deszcz; najpierw (od ok. godz. 13:20) na stadionie w dzielnicy Rüttenscheid – Grugastadion, następnie na placu w centrum miasta – Burgplatz[11]. Na stadion przybyło 2000 do 3000 osób, aby zobaczyć Ojca Świętego. Niewątpliwie zła pogoda przyczyniła się do tego, że liczba uczestników wydarzeń zarówno w Essen, jak i w Bottrop była mniejsza niż oczekiwano[12].

Za to w Gelsenkirchen szczęście bardziej dopisało. Wraz z papieżem nadeszło słońce, przynajmniej na trochę dłużej. Kiedy około godziny 17:05 śmigłowiec z dostojnym pasażerem na pokładzie lądował na Parkstadion, świeciło słońce i do końca spotkania już nie padało. Wcześniej, mniej więcej do godz. 14:00, również tu cały czas mżyło, co jednak prawie w ogóle nie wpłynęło negatywnie na napływ wiernych na dostępny od godziny 13:00 stadion. Diecezja Essen, powołując się na dane szacunkowe policji, podała, że w mszy świętej na stadionie w Gelsenkirchen uczestniczyło 90 000 wiernych[13]. Tym samym, oczywiście o ile ta liczba się zgadza, było to największe wydarzenie nie tylko w historii stadionu, ale także samego miasta[14].

Helikopter z papieżem na pokładzie wylądował w niewidocznym dla widzów miejscu – poza płytą stadionu, na dodatkowym boisku, przy bramie maratonu. Lądowanie, podczas którego powstały potężne tumany kurzu i do tego było strasznie głośne, skłoniło niejednego z obecnych reporterów do bon motu, że papież wywołał w Gelsenkirchen spory szum[15]. Najwyraźniej, mimo starannego przygotowania, organizatorzy nie pomyśleli o tym, co się stanie, gdy śmigłowiec z wirującymi łopatami wyląduje na sypkiej nawierzchni. Cała scena lądowania zniknęła w chmurach czerwonego pyłu, przypominających burzę piaskową. Śmigłowiec był niemalże niewidoczny. Setki zebranych w pobliżu osób szukały schronienia za samochodami[16]. Sytuacja dotknęła szczególnie dziesięcioro gości honorowych, którzy ustawili się już wzdłuż czerwonego dywanu rozłożonego tuż przed miejscem lądowania. Krótko po tym, podczas gdy obecni w pośpiechu strzepywali kurz z ubrań i poprawiali fryzury, nadszedł oczekiwany moment – Jan Paweł II stanął na gruncie w Gelsenkirchen. 

W późniejszym wystąpieniu, nawiązując do historii imigracji w Zagłębiu Ruhry, Jan Paweł II pozdrowił obecne na stadionie grupy obcokrajowców różnych narodowości – częściowo w ich języku ojczystym. Każda grupa przyjmowała jego słowa wiwatami i brawami. Z wielkim entuzjazmem reagowała przede wszystkim prawie 200-tysięczna grupa polskich rodaków papieża, którzy w tym czasie wciąż jeszcze czekali na przełom polityczny w ich ojczyźnie i którym papież przekazał kilka słów otuchy. Po czym w języku polskim podziękował biskupowi Zagłębia Ruhry za gościnność jego diecezji wobec ludzi z Polski. 

Ojciec Święty zwrócił się też krótko do młodzieży, z pasją propagując wiarę chrześcijańską, przy czym posłużył się takimi dobitnymi zdaniami jak: „Życie z Chrystusem, to życie bez strat” czy „Nie dawajcie mu tylko swojego małego palca”. 

Przed końcowym błogosławieństwem, na które nadszedł już najwyższy czas, jak stwierdził Ojciec Święty ku rozbawieniu słuchaczy, Jan Paweł II podziękował za zaproszenie oraz za przygotowanie i udział w mszy świętej. Wszystkich obecnych w celebracji zapewnił, że „pięknie się modlili i cudownie śpiewali”. „Papież tylko w swojej ojczyźnie, w Polsce, był tak spontaniczny” – skomentował jeden z telewizyjnych komentatorów[17]. Był to moment, w którym na stadionie rozległy się gromkie brawa i pięć tysięcy członków chóru machało ulotkami. 

Punktualnie o 20:30 zaczęto odmawiać różaniec, transmitowany na żywo do 32 krajów za pośrednictwem Radia Watykańskiego, jak każdej pierwszej soboty miesiąca. Obecni na stadionie wierni zapalili świece, a widok tysięcy płomyczków z zachodzącym słońcem w tle stworzył wyjątkowy nastrój. Był to: „Bardzo wymowny symbol miasta, które kiedyś, w okresie rozkwitu dymiących wielkich pieców i fabrycznych kominów, dumnie nazywano miastem tysiąca ogni”[18] – jak stwierdził jeden z dziennikarzy.

Na koniec papież podszedł do sektora dla osób niepełnosprawnych, podawał im dłoń, ściskał oraz błogosławił ich.

O godzinie 21:30 odleciał z powrotem do Essen.

Wcześniej, podczas gdy na stadionie odmawiano różaniec, jeden ze strażaków zrosił wodą miejsce, z którego miał wystartować helikopter[19]. Tego dnia Jan Paweł wywołał już wystarczająco dużo szumu.

 

Christopher Schmitt, styczeń 2020 r.

 

Literatura:

Christopher Schmitt, Der Papst im Parkstadion. Johannes Paul II. in Gelsenkirchen, Klartext, 2020.

W swojej książce Christopher Schmitt odtwarza przebieg wizyty głowy kościoła. Dopuszcza do głosu jej naocznych świadków, którzy przedstawiają swoje osobiste spojrzenie na wydarzenie. Schmitt ukazuje wizytę w kontekście historii współczesnej i historii regionu, jednocześnie przekazując sporo informacji dodatkowych, m. in. na temat, jak papież Jan Paweł II został członkiem honorowym klubu FC Schalke 04.