Zakazana miłość - Księżniczka Eliza Radziwiłł i książę Wilhelm Pruski

Z okazji urodzin księcia, w połowie czerwca 1820 roku, rodzina Radziwiłłów spędziła kilka dni w pałacu w położonym nieopodal Berlina Freienwalde, który został zbudowany w 1798 roku dla królowej Fryderyki Luizy i od czasu jej śmierci był niezamieszkany. Po niedługim czasie przybył tam z wizytą także Wilhelm (zdj. nr 1) wraz ze swoimi dwoma braćmi. Wilhelm i Eliza przeżyli tam swoje najszczęśliwsze chwile i wyznali sobie wzajemną miłość. Po powrocie do Berlina niemal codziennie widywano Wilhelma opuszczającego pałac Radziwiłłowski przy Wilhelmstraße. Szybko zaczęły się rozchodzić plotki o dwudziestoczteroletnim Wilhelmie, zabiegającym o względy szesnastoletniej córki księcia Radziwiłła. Zaniepokojony tym król poprosił o radę swoich doradców.

W odczuciu jego szwagra, Jerzego Meklemburskiego, brata królowej Luizy i wielkiego księcia Meklemburgii-Strelitz, urocza Eliza była doskonałą partią dla jego siostrzeńca, zważywszy na to, że książęta Radziwiłłowie należeli do rządzących niegdyś książąt Rzeszy. W 1515 roku cesarz Maksymilian podniósł polsko-litewski ród magnacki Radziwiłłów do rangi książąt Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Nie posiadali oni jednak żadnego terytorium położonego bezpośrednio w Cesarstwie, bowiem ich rozległe posiadłości znajdowały się poza nią. Ze względu na to nie zasiadali oni w Sejmie Cesarstwa (Reichstag) a więc nie należeli również do sejmowej kurii książąt (Reichsfürstenrat). Do małżeństw pomiędzy rodami książąt-elektorów brandenburskich a Radziwiłłów dochodziło już od dwustu lat. I tak Ludwik, trzeci syn Wielkiego Elektora Brandenburgii Fryderyka Wilhelma poślubił w roku 1681 w Królewcu księżniczkę Ludwikę Karolinę, jedyną córkę i spadkobierczynię Bogusława Radziwiłła, generalnego namiestnika Prus Książęcych. W tym czasie elektorzy Brandenburgii nie byli jednak jeszcze w posiadaniu godności królewskiej. Dostąpili jej dopiero w 1701 roku dzięki Fryderykowi III Brandenburskiemu, który w tymże roku sam koronował się na króla Prus.

Zgodnie z obowiązującym do czasów Fryderyka Wielkiego prawem rodu Hohenzollernów, dla książąt na wydaniu odpowiednimi kandydatkami na żony były wyłącznie córki rządzących rodów książęcych lub magnatów ziemskich wywodzących się ze stanu książąt Rzeszy. W ekspertyzie sporządzonej przez tajnego radcę Friedricha von Raumera, odpowiedzialnego za sprawy dynastyczne na dworze króla Fryderyka Wilhelma III (zdj. nr 2) autor zwrócił uwagę na to, że już małżeństwo matki Elizy, Luizy Fryderyki Pruskiej, córki najmłodszego brata Fryderyka Wielkiego, z księciem Antonim Radziwiłłem było mezaliansem. Najbliższy doradca króla, książę Rzeszy Wilhelm zu Sayn-Wittgenstein-Hohenstein, sporządził natomiast listę córek 29 rządzących europejskich rodów książęcych, które czekały na zamążpójście, toteż ożenek Wilhelma z polską damą nie był w żadnej mierze konieczny.

Na królewieckiej emigracji dzieci Radziwiłłów i pruskiej pary królewskiej przeżyły wspólnie trzy lata beztroskiego dzieciństwa. Podczas gdy ich rodzice - po bitwach pod Jeną i Auerstedt przegranych z oddziałami wojsk Napoleona w październiku 1806 roku - musieli drżeć o dalsze istnienie Prus, dla nich był to czas wielkiej swobody, jak pisze Dagmar von Gersdorff w swojej książce „Auf der ganzen Welt nur sie“ (Na całym świecie tylko ona), która ukazała się w 2013 roku, a w tłumaczeniu polskim w 2014 roku. Czytamy w niej: „Lato spędzano na bursztynowym wybrzeżu, zimę na sankach, placach zabaw ‚na polach‛ przed Bramą Kamiennej Grobli i na starym zamku. [...] Eliza mogła bawić się ze swoim rodzeństwem - Wilhelmem, Ferdynandem i Luizą, książę Wilhelm z dwa lata starszym od niego następcą tronu i swoją ukochaną siostrą Charlottą. Gdy dopisywała pogoda, jechali na wieś do majątku Dönhoffów lub do rozległego parku Lehndorffów […] Dzieci poznawały tu wiele ciekawych osób, co w innych okolicznościach nie byłoby możliwe: dowcipnego pana von Humboldta, mrukliwego barona vom Steina, garbatego pana von Staegemanna, a nawet poetę Achima von Arnima, który pracował dla gazety i nosił brodę. […] Książę Wilhelm znalazł przyjaciela na całe życie w najstarszym synu Radziwiłłów, który nie tylko miał takie samo imię, ale równie urodził się w tym samym roku i miesiącu.“ (s. 11-12).  

W roku 1809, po zaakceptowaniu przez króla żądań reparacyjnych Napoleona, rodzina królewska oraz Radziwiłłowie mogli powrócić do Berlina. Rok później, w wieku 34 lat, umarła królowa Luiza (zdj. nr 3). Księżna Radziwiłł (zdj. nr 4), która jako córka księcia Ferdynanda była kuzynką króla, zastąpiła dwunastoletniemu Wilhelmowi matkę. W roku 1815, kiedy Wielkie Księstwo Poznańskie zostało na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego przyłączone do Prus, król mianował księcia Radziwiłła (zdj. nr 5) na namiestnika nowego księstwa, na generała lejtnanta (Generalleutnant) oraz - nieco później - na członka Pruskiej Izby Panów. W styczniu 1817 roku rodzina Radziwiłłów wróciła do Berlina, by w przyszłości mieszkać na dłużej na zmianę - raz w pałacu przy Wilhelmstraße, raz w Poznaniu. Tymczasem dwudziestoletni Wilhelm odnotował ten powrót nie tylko w swoim kalendarzu. Z czternastoletnią wówczas Elizą spotykał się w zamieszkiwanym przez swoje siostry pałacu księżniczek przy alei Unter den Linden oraz widywał ją regularnie na uroczystościach i przyjęciach w sezonie karnawałowym bądź na wspólnych wycieczkach. Nie sposób już było nie zauważyć, że Wilhelm jest zakochany. Jego siostry skwitowały to kąśliwym wersem, którego słowa zaczynały się od pierwszych liter imienia Elizy (w niemieckiej pisowni Elisa): „Ewig / Liebe / Ich / Solche / Anmut“ (Wiecznie / kocham / ja / taki / wdzięk). W ten oto sposób do Elizy przylgnęło przezwisko Ewig, którym później podpisywała nawet swoje listy. W styczniu 1818 roku Wilhelm spotkał Elizę w Poznaniu, gdzie zatrzymał się w drodze powrotnej z Petersburga, z zaślubin swojej siostry Charlotty z bratem cara rosyjskiego Wielkim Księciem Mikołajem. Jak odnotował Wilhelm: „Eliza [...] bardzo wyrosła i jest mocniej zbudowana, i w ogóle bardzo urocza“.