Marta Smolińska – historyczka sztuki, kuratorka, networkerka
Poszukując nowych dróg w życiu zawodowym i osobistym, historyczka sztuki Marta Smolińska przybyła w 2019 roku do Berlina. Dorastała w Rypinie i już jako studentkę fascynowała ją dynamiczna scena artystyczna w Berlinie, na której szybko zyskała uznanie jako kuratorka międzynarodowych projektów wystawienniczych. Po studiach z historii sztuki na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu ponad dziesięć lat pracowała na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 2014 roku wróciła do Poznania. Obok pracy jako kuratorka Marta Smolińska jest także profesorką historii sztuki na Uniwersytecie Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu, gdzie wykłada historię sztuki współczesnej i strategie kuratorskie oraz publikuje prace naukowe, zwłaszcza poświęcone sztuce na polsko-niemieckim pograniczu. W Polsce zrealizowała już ponad 100 wystaw, m.in. w Galerii Sztuki Wozownia i Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, czy też w Centrum Kultury Zamek i w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Pierwsza berlińska wystawa zbiorowa, której kuratorką była Marta Smolińska, odbyła się wiosną 2022 roku w Galerie Nord | Kunstverein Tiergarten. Nosiła ona nazwę „MITbeSTIMMEn” (Współdecydować) i dotyczyła kwestii partycypacji politycznej osób z biografią migracyjną. Następnie kuratorka zrealizowała wystawę pt. „Der Wald wird Chor” (Las staje się chórem) w Kommunale Galerie Berlin, na której zestawiono prace artystek i artystów zajmujących się multisensorycznym, ekologicznym i politycznym wymiarem lasu. Aktualnie Marta Smolińska wraz z prof. dr Burcu Dogramaci (Monachium) przygotowuje się do następnej wystawy zbiorowej, tym razem poświęconej sztuce na polsko-niemieckiej granicy.
„Wystawa »O dzieleniu. Sztuka na granicy (polsko-niemieckiej)« w Muzeum Narodowym w Poznaniu (2023) oraz w Zentrum für Aktuelle Kunst w Berlinie (od 20.09.2024 r.) ma na celu zaprezentowanie dzieł sztuki współczesnej, które można zakwalifikować do nurtu border art. Dobór prac wynika z dwóch założeń naszej strategii kuratorskiej. Po pierwsze pokazujemy sztukę odnoszącą się do kluczowych wyzwań współczesności i poddającą refleksji granice państwowe w czasach wielkich fal migracyjnych. Po drugie interesuje nas bardziej kontekst określony geopolitycznie, to znaczy koncentrujemy się na dziełach sztuki, które odnoszą się do kwestii związanych z granicą polsko-niemiecką w ciągu ostatnich trzech dekad – po przełomie w 1989 roku i podpisaniu traktatu granicznego między Polską i Niemcami w 1990 roku. Sztuka odnosząca się do konkretnej granicy polsko-niemieckiej i jej skomplikowanej historii jest prezentowana na tle dzieł analizujących status i kondycję granic w ogólności. Granice w ramach wystawy są traktowane jako znaki pamięci, które z kolei wiążą się ze zbiorowymi i indywidualnymi wspomnieniami, traumami i marzeniami” – wyjaśnia Marta Smolińska.
Poza tym razem z Burcu Dogramaci i dr Martiną Padberg przygotowuje dużą wystawę poświęconą współczesnej sztuce tureckiej, której otwarcie w Kunstmuseum Ahlen ma nastąpić z końcem 2025 roku.
Jej dotychczasowym największym sukcesem w Niemczech jest kuratorska współpraca z dr Maike Steinkamp i dr. Joachimem Jägerem przy realizacji wystawy „Zerreißprobe. Kunst zwischen Politik und Gesellschaft 1945–2000” (Próba wytrzymałości. Sztuka między polityką a społeczeństwem 1945–2000) w Neue Nationalgalerie w Berlinie. Było to dla niej wspaniałe doświadczenie, dla którego warto było wyjechać do Niemiec:
„Wystawa prezentuje kluczowe dzieła sztuki z kolekcji [berlińskiej] Galerii Narodowej z lat od 1945 roku do przełomu XIX i XX wieku. Tytuł wystawy jest inspirowany radykalnym performansem wiedeńskiego akcjonisty Güntera Brusa z 1970 roku, w którym artysta nie tylko przekracza granice swoich fizycznych możliwości, ale jednocześnie wskazuje na silne napięcia między społeczeństwem, polityką i sztuką. Jest to czas zimnej wojny i towarzyszącej jej ideologicznej konfrontacji między Wschodem i Zachodem, czas rozdarcia między abstrakcją i figuracją, a także między tradycyjnymi gatunkami sztuki a nowoczesnymi technikami i mediami. W wystawie termin »próba wytrzymałości« ma na celu uchwycenie radykalnych przemian i przełomów w sztuce po 1945 roku” – podsumowuje Marta Smolińska.
Bardzo ważny jest dla Marty Smolińskiej kontakt z polską społecznością w Niemczech. Chętnie gości w Klubie Polskich Nieudaczników i uczestniczy w tamtejszych dyskusjach. Chętnie wykorzystuje swoje wystawy także jako okazję do wysłania politycznego sygnału. Przykładowo, program towarzyszący wystawie „MITbeSTIMMEn” obejmował m.in. spotkanie w ramach projektu „PolMotion – Ruch polskich kobiet”, który ma na celu wspieranie politycznego aktywizmu kobiet z biografią migracyjną. W swojej pracy ceni sobie szczególnie to, że może przyczyniać się do większej widoczności artystek.
„Każda imigrantka, która znalazła swoje miejsce w kraju, do którego wyjechała lub musiała wyjechać, jest dla mnie wzorem – bez względu na to, czy jej sukces jest spektakularny i widoczny, czy ogranicza się do zacisza własnego domu. Podziwiam imigrantki, które pozostają i rozwijają się w harmonii ze sobą, każda na swój własny sposób” – mówi Marta Smolińska, która od wielu lat mieszka i pracuje w Poznaniu i Berlinie. Smolińska nigdy nie miała wątpliwości, że zostanie historyczką sztuki i kuratorką. „Po prostu kocham to, co robię, ponieważ moja praca umożliwia inspirujące kontakty z ciekawymi dziełami sztuki i osobami ze środowisk artystycznych” – mówi, podkreślając, że siłę do nowych pomysłów czerpie przede wszystkim ze szczęśliwego związku i kręgu przyjaciół.
Anna Stahl-Czechowska, czerwiec 2024 r.
(Niniejszy tekst powstał na podstawie rozmowy i wywiadu z Martą Smolińską.)
Publikacje:
Burcu Dogramaci (red.), Marta Smolińska (red.): Re-Orientierung. Kulturverlag Kadmos Berlin, Dezember 2017.
Burcu Dogramaci, Marta Smolińska: Grenze/Granica. Art on the German-Polish Border after 1990, Böhlau Verlag Köln, 2024. (Open Access E-Book)
