Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi

Małżeństwa dynastyczne, innymi słowy związki małżeńskie zawierane przez przedstawicieli panujących dynastii książęcych w okresie od wczesnego średniowiecza do XIX wieku, nie tylko ożywiały stosunki zagraniczne, ale także wywierały na nie wielki wpływ. „Mariaże między dynastiami panującymi i arystokratycznymi rodami były strategicznie planowane i stanowiły istotny element polityki dynastycznej” (Peters, 2008). Zawieranie takich małżeństw było możliwe wśród przedstawicieli prawie wszystkich narodowości europejskich; jedynie ślubów z reprezentantami Imperium Osmańskiego nie odnotowano. Mariaże dynastyczne były okazją do umocnienia władzy, powiększenia dóbr ziemskich i majątku (małżeństwa dla zysku) oraz służyły tworzeniu sojuszy, zawieraniu traktatów pokojowych i osiąganiu celów geopolitycznych, a także podwyższeniu statusu społecznego i prestiżu dynastii. „Dla wielkich mocarstw małżeństwa były sposobem na podporządkowanie sobie małych państewek. Dla mniejszych dynastii i krajów […] stanowiły możliwość wywierania wpływu na pociągnięcia europejskich mocarstw w ramach ponadregionalnej sieci współpracy różnych państw” (Peters, 2008).

Osobiste preferencje kandydatek i kandydatów do zamążpójścia musiały ustępować stosunkom politycznym i gospodarczym. Świadczą o tym choćby praktyki zaręczyn między bardzo małymi dziećmi, czy też możliwość zwolnienia z obietnicy zaręczynowej w przypadku zmiany stosunków politycznych. Kobiety poddawały się woli ojców, czyli panujących władców, albo ich sukcesorów, czyli swoich starszych braci. Podczas gdy traktaty polityczne i pokojowe już po krótkim czasie często zrywano, instytucja matrimonium, której celem było spłodzenie co najmniej jednego pokolenia potomstwa, gwarantowała „trwały sojusz polityczny [...], o ile dany związek małżeński nie został przedwcześnie rozwiązany. W porozumieniu dotyczącym zawarcia małżeństwa o podłożu politycznym panna młoda była częścią darów, które porozumiewające się strony wymieniały między sobą na znak przyjaźni i pokoju oraz w celu zabezpieczenia zawartych przez nie umów politycznych. Nierzadko sytuacja oblubienicy niewiele różniła się od sytuacji zakładnicy” (Hedwig Röckelein, 2006).

Miłość, oprócz odosobnionych przypadków, nie miała znaczenia. Odgrywała rolę tylko wtedy, gdy małżeństwo naprawdę dobrze funkcjonowało lub w przypadku związków pozamałżeńskich prowadzących do rozpadu małżeństwa. Biorąc pod uwagę różnice etniczne, kulturowe i religijne, a także odmienne rozwiązania prawne, zawieranie mariaży między członkami dynastii słowiańskich, węgierskich, frankońskich, skandynawskich i saksońskich było możliwe prawdopodobnie dlatego, że właśnie ich państwa, mając porównywalne systemy społeczne oraz podobne plemienne i patriarchalne struktury społeczne, zapewniały skuteczną wymianę „sióstr i córek równych sobie lub niższych rangą książąt” (Hedwig Röckelein, 2006). Wiele już napisano na temat umownych postanowień regulujących kwestie finansowe (posag, spadek) oraz kodeksu postępowania, które obowiązywały w przypadku zawarcia małżeństwa dynastycznego. W przypadku konkretnych, pojedynczych małżeństw współczesne źródła zawierają relacje z uroczystości weselnych, z podróży i działań małżonków, a także informacje na temat wzajemnej wymiany kulturalnej, szczegóły dotyczące posagu i wyprawy, czy też odnoszące się do osób z kręgów kościelnych, grona doradców i świt dworskich, które towarzyszyły danemu wydarzeniu po obu stronach.

Polsko-niemieckie powiązania małżeńskie łączyły oba państwa od połowy X wieku, odkąd te dwa narody nawiązały między sobą pierwsze kontakty. Początkowo, z uwagi na zmienne okoliczności polityczne, związki te nie były zbyt trwałe. Zatem, gdy inni sąsiedzi – Czechy, Węgry czy Ruś Kijowska – oferowali relacje na bardziej atrakcyjnych warunkach, dochodziło do ich rozpadu. Niemniej małżeństwo Mieszka I, pierwszego znanego władcy Polski, z Odą Dytrykówną, córką saksońskiego margrabiego, zapoczątkowało całą „serię zawieranych na przestrzeni wieków mariaży Piastów z niemieckimi rodami arystokratycznymi” (Roman Michałowski, 2006). Przy czym to, czy polscy władcy wchodzili w związki z krewnymi królewskich i cesarskich rodów Świętego Cesarstwa Rzymskiego, czy dążyli do regionalnych powiązań z sąsiadującymi z nimi niemieckimi margrabiami, zależało od uwarunkowań dynastycznych, wewnętrznych i geopolitycznych w cesarstwie. Patrząc z niemieckiej perspektywy „warto zauważyć, że [historia] nie zna żadnego przypadku zawarcia małżeństwa przez króla niemieckiego i cesarza rzymskiego, lub jego następcę, z księżniczką z dynastii Piastów”, co dowodzi, jaką „pozycję społeczną zajmowała dynastia Piastów w porównaniu z innymi rodami szlacheckimi” (Norbert Kersken, 2015).

Przypadający na początek XII wieku okres panowania Bolesława III Krzywoustego i jego synów zwrot w polityce małżeńskiej Polski oznaczał rozszerzenie jej zasięgu na wszystkich sąsiadów kraju, łącznie z niemieckimi marchiami granicznymi. Aktywną politykę małżeńską wobec niemieckiego sąsiada prowadzili Jagiellonowie – w osobach Kazimierza IV Jagiellończyka i Zygmunta I Starego – w XV i XVI wieku. Z kolei w XVII oraz na początku XVIII wieku osoby pochodzące z niemieckiej arystokracji licznie zawierały związki małżeńskie z równorzędnymi im przedstawicielami polskich arystokratycznych rodów Radziwiłłów, Sobieskich i Lubomirskich. Jednak, kiedy po pierwszym rozbiorze w 1772 roku Polska znalazła się pod zaborami Prus, Rosji i Austrii a ród Radziwiłłów pod obcym panowaniem, małżeństwo księżniczki pruskiej Luizy z księciem Radziwiłłem z niemieckiej perspektywy musiało być postrzegane jako mezalians. W konsekwencji odbiło się to także na opartym na miłości związku ich córki z następcą tronu pruskiego – z planowanym ślubem zwlekano długo, aż w końcu w ogóle go zakazano.

 

Piastowie

W połowie X wieku, na obszarze dzisiejszej Wielkopolski, narodziła się pierwsza polska dynastia, zwana później „rodem Piastów”, z której wywodził się Mieszko I - pierwszy władca Polski. To wówczas pojawia się na tym terenie rozbudowaną sieć grodów, której istnienie potwierdziły liczne prace archeologiczne. Mieszko podejmuje też pierwsze próby ekspansji terytorialnej i politycznej, które prowadzą go do Czech. Tam poślubia córkę księcia Czech i przyjmuje wiarę chrześcijańską. Następnie udaje się na Połabie, gdzie, usiłując poskromić pogańskie plemiona Słowian, popada w konflikt z książętami saksońskimi, którzy podobnie jak on, widzą w tym regionie swoją nową strefę wpływów. W tym samym czasie Święte Cesarstwo Rzymskie pod rządami Ottonów powołuje nowe biskupstwa na wschodnich rubieżach swojego terytorium, które mają podjąć misje chrystianizacji Wschodu. Mieszko nawiązuje kontakt z cesarzem Ottonem I, przejmując od niego w lenno niektóre ziemie. Ostatecznie zostaje mianowany „cesarskim przyjacielem” i poślubia córkę margrabiego Brandenburgii w celu połączenia obu dynastii więzami pokrewieństwa. Równie ścisłe kontakty z Pierwszą Rzeszą Niemiecką utrzymuje jego syn Bolesław I Chrobry, który przyjaźni się z cesarzem Ottonem III i – co najmniej symbolicznie – zostaje wprowadzony do grona władców europejskich. Poza tym dwukrotnie zawiera sojusz z Marchią Miśnieńską, żeniąc się z córkami margrabiów miśnieńskich. Córkę Regelindę również wydaje za mąż za potomka margrabiego Miśni, zaś syna Mieszka II Lamberta wiąże z siostrzenicą Ottona III.

Wzajemne małżeństwa służą przede wszystkim zapewnieniu pokoju oraz umocnieniu wpływów i władzy w regionach przyległych bezpośrednio do granicy Polski z Rzeszą. Jednocześnie Piastowie dążą do uznania ich za równych królom niemieckim poprzez związki pokrewieństwa. Zawierane małżeństwa prowadzą również do intensyfikacji wzajemnej wymiany kulturalnej. Piastowie nieustannie usiłują także rozszerzyć strefę swoich wpływów na Czechy, Węgry i Ruś, podejmując wyprawy na te tereny i zawierając również tam związki małżeńskie. I tak pod koniec XI wieku Władysław I Herman zawiera swój drugi związek małżeński z kobietą wywodzącą się z wysokich sfer – siostrą cesarza Henryka IV. W 1138 roku, za rządów jego syna Bolesława III Krzywoustego, który pojął za żonę córkę hrabiego Szwabii, a swoje liczne dzieci wyswatał z przedstawicielami europejskich rodów książęcych, dochodzi do podziału wśród Piastów i ustanowienia senioratu. Synowie Bolesława (odtąd noszący tytuły książąt mazowieckich, wielkopolskich i śląskich) kontynuują politykę ojca w odniesieniu do aranżowania małżeństw, wydając dwie ze swoich sióstr za margrabiów Miśni i Brandenburgii. Wraz z rozbiciem dzielnicowym Polski i wynikającym z tego podziałem władzy, kwestie zapewnienia pokoju na przygranicznych terytoriach Polski i Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego ponownie nabierają znaczenia.

Około 978 roku Mieszko I (ur. między 930 a 945, zm. 992), pierwszy książę Polski z dynastii Piastów, poślubia Odę Dytrykównę [niem. Oda von Haldensleben] (ur. ok. 965, zm. 1023), córkę Dytryka Haldenslebena [niem. Dietrich von Haldensleben] (zm. 985), margrabiego Marchii Północnej.

W 984 roku Bolesław I Chrobry (ur. 967, zm. 1025), przyszły książę i pierwszy król Polski, poślubia córkę Rygdaga [niem. Rikdag II.] (zm. 985/986), margrabiego Marchii Miśnieńskiej.

W 1002 roku Regelinda (ur. ok. 989, zm. 1016), córka króla Polski Bolesława I Chrobrego (ur. 967, zm. 1025), poślubia Hermana I (ur. ok. 980, zm. 1038), przyszłego margrabiego Marchii Miśnieńskiej.

W 1013 roku Mieszko II Lambert (ur. 990, zm. 1034), późniejszy król Polski, poślubia Rychezę Lotaryńską [niem. Richeza von Lothringen] (ur. ok. 996, zm. 1063), córkę Ezzona (ur. ok. 955, zm. 1034), hrabiego palatyna Palatynatu Lotaryngii.

W 1018 roku Bolesław I Chrobry (ur. 967, zm. 1025), pierwszy król Polski, poślubia Odę Miśnieńską [niem. Oda von Meißen] (zm. 1018), córkę Ekkeharda I (zm. 1002), margrabiego Marchii Miśnieńskiej.

W 1088 roku Władysław I Herman (ur. ok. 1043, zm. 1102), książę Polski, zawiera trzeci związek małżeński z Judytą Marią Szwabską [niem. Judith von Schwaben, także Judith von Ungarn] (ur. między 1047 a 1054, zm. po 1105), córką Henryka III Salickiego [niem. Heinrich III.] (ur. 1016/1017, zm. 1056), cesarza Rzymian.

W 1115 roku Bolesław III Krzywousty (ur. 1086, zm. 1138), książę Polski, poślubia Salomeę z Bergu [niem. Salome von Berg] (ur. ok. 1099, zm. 1144), córkę Henryka I hrabiego Bergu [niem. Graf Heinrich I. von Berg] (zm. 1116).

Przed rokiem 1118 Adelajda (ur. 1090/1091, zm. 1127), córka Władysława I Hermana (ur. 1044, zm. 1102), księcia Polski, poślubia Dypolda III z Vohburga [niem. Diepold von Vohburg] (ur. 1075, zm. 1146), margrabiego Nordgau oraz Nabburga, Vohburga i Cham.

Około 1142 roku Dobroniega Ludgarda (ur. między 1128 a 1135, zm. 1160), córka Bolesława III Krzywoustego (ur. 1086, zm. 1138), księcia Polski, poślubia Dytryka z Landsbergu [niem. Dietrich von Meißen] (ur. między 1125 a 1142–1185), przyszłego Dytryka II, margrabiego Łużyc, Landsbergu i Eilenburga.

W 1148 roku Judyta Bolesławówna (ur. między 1130 a 1135, zm. między 1171 a 1175), córka Bolesława III Krzywoustego (ur. 1086, zm. 1138), księcia Polski, poślubia Ottona I [niem. Otto I.] (ur. 1125/1126, zm. 1184), przyszłego margrabiego Marchii Brandenburskiej.

 

Lata pryncypatu krakowskiego

Około 1125 roku Władysław II Wygnaniec (ur. 1105, zm. 1159), przyszły książę śląski, poślubia Agnieszkę austriacką [niem. Agnes von Babenberg, także Agnes von Österreich] (ur. między 1108 a 1113, zm. 1163), córkę Leopolda III (ur. 1073, zm. 1136), margrabiego Austrii.

Około 1165 roku Bolesław I Wysoki (ur. 1127, zm. 1201), książę śląski, poślubia Adelajdę [niem. Adelheid], córkę Berengara I (ur. przed 1080, zm. 1125), hrabiego Sulzbach.

W 1166/1167 roku Rycheza, także Ryksa śląska (ur. między 1130 a 1140, zm. 1185), córka Władysława II Wygnańca (ur. 1105, zm. 1159), księcia seniora Polski, zawiera swoje trzecie małżeństwo z Albertem II hrabią Everstein [niem. także Albrecht II. Graf von Everstein] (ur. przed 1162, zm. 1197).

W 1175 roku Judyta (ur. przed 1154, zm. 1201), córka Mieszka III Starego (ur. 1126, zm. 1202), księcia wielkopolskiego, przyszłego księcia seniora Polski, poślubia Bernarda Askańczyka [niem. Bernhard von Anhalt] (ur. 1140, zm. 1212), hrabiego Askanii i Ballenstedt, przyszłego księcia Saksonii.

Około 1185 roku Elżbieta Mieszkówna (ur. przed 1154, zm. 1209), córka Mieszka III Starego (ur. 1126, zm. 1202), księcia wielkopolskiego, przyszłego księcia seniora Polski, wdowa po czeskim księciu Sobiesławie II, poślubia Konrada II [niem. Konrad II. von Landsberg] (ur. 1159, zm. 1210), przyszłego margrabiego Łużyc.

W 1186 roku Henryk I Brodaty (ur. między 1162 a 1170, zm. 1238), późniejszy książę śląski, poślubia Jadwigę Śląską [niem. Hedwig von Andechs-Meranien] (ur. 1174, zm. 1243), córkę Bertolda IV [niem. Berthold IV. von Diessen] (zm. 1204), hrabiego Andechs i Meranii.

Około 1240 roku Eudoksja Mazowiecka (ur. między 1215 a 1225, zm. po 1240), córka Konrada I mazowieckiego (ur. 1187/88, zm. 1247), księcia kujawsko-mazowieckiego i przyszłego księcia seniora Polski, poślubia Dytryka I [niem. Dietrich I.] (ur. między 1190 a 1200, zm. 1267), hrabiego Breny i Wettynu.

W 1242 roku Bolesław II Rogatka (ur. między 1220 a 1225, zm. 1278), przyszły książę śląski, następnie książę legnicki, poślubia Jadwigę anhalcką [niem. Hedwig von Anhalt] (zm. 1259), córkę Henryka I [niem. Heinrich I.] (ur. ok. 1170, zm. 1252), księcia Anhaltu.

W 1259/1260 roku Agnieszka Śląska (ur. po 1242, zm. 1265), córka Bolesława II Rogatki (ur. między 1220 a 1225, zm. 1278), księcia legnickiego, poślubia Ulryka I Wirtemberskiego [Ulrich I.] (ur. 1226, zm. 1265), hrabiego Wirtembergii.

W 1260 roku Anna głogowska (ur. 1240, zm. 1271), córka Konrada I głogowskiego (ur. między 1232 a 1235, zm. 1273/74), księcia głogowskiego, poślubia Ludwika II Bawarskiego [niem. Ludwig II. der Strenge] (ur. 1229, zm. 1294), księcia Bawarii oraz hrabiego palatyna Palatynatu Reńskiego.

W 1260 roku Konstancja Przemysłówna (ur. 1245/1246, zm. 1281), córka Przemysła I (ur. 1220/1221, zm. 1257), księcia wielkopolskiego, poślubia Konrada I (ur. ok. 1240, zm. 1304), przyszłego margrabiego-współregenta Brandenburgii.

W 1266 roku Henryk III Biały (ur. między 1227 a 1230, zm. 1266) poślubia Helenę Saską [niem. Helene von Sachsen] (ur. 1247, zm. 1309), córkę Albrechta I Askańczyka (ur. ok. 1175–1260/61), księcia Saksonii.

W 1271 roku Konrad I głogowski (ur. między 1232 a 1235, zm. 1273/1274), książę głogowski, poślubia Zofię [niem. Sophia von Landsberg] (ur. 1258/1259, zm. 1318), córkę Dytryka Mądrego [niem. Dietrich der Weise] (ur. 1242, zm. 1285), margrabiego Landsbergu, wdowę po Konradynie [niem. Konradin] (ur. 1252, zm. 1268), księciu Szwabii i królu Jerozolimy.

W 1271/1272 roku Jadwiga (ur. między 1252 a 1256, zm. po 1300), córka Henryka III Białego (ur. między 1227 a 1230, zm. 1266), księcia wrocławskiego, poślubia Henryka landgrafa Turyngii [niem. Heinrich Landgraf von Thüringen] (ur. 1256, zm. 1282/1283), najstarszego syna Albrechta II Wyrodnego [niem. Albrecht II., także Albrecht der Entartete] (ur. 1240, zm. 1314), landgrafa Turyngii i margrabiego Miśni.

W 1273 roku Przemysł II (ur. 1257, zm. 1296), książę wielkopolski, poślubia Ludgardę meklemburską [niem. Luitgard von Mecklenburg] (ur. ok. 1260, zm. 1283), córkę Henryka I Pielgrzyma [niem. Heinrich I.] (ur. ok. 1230, zm. 1302), księcia Meklemburgii.

W 1283 roku Jadwiga (ur. między 1252 a 1256, zm. przed 1300), córka Henryka III Białego (ur. między 1227 a 1230, zm. 1266), księcia wrocławskiego, poślubia Ottona I [niem. Otto I.] (zm. 1304), księcia Anhaltu-Aschersleben.

W 1284 roku Bolko I Surowy (ur. między 1252 a 1256, zm. 1301), książę jaworski i świdnicki, poślubia Beatrycze Brandenburską [niem. Beatrix von Brandenburg] (ur. ok. 1270, zm. 1316), córkę Ottona V Długiego [niem. Otto (V.) der Lange] (ur. ok. 1246, zm. 1298), margrabiego Brandenburgii.

W 1287 roku Henryk IV Prawy (ur. ok. 1256, zm. 1290), książę wrocławski i późniejszy książę senior Polski, poślubia Matyldę brandenburską [niem. Mathilde von Brandenburg] (ur. po 1270, zm. między 1290 a 1298), córkę Ottona V Długiego [niem. Otto (V.) der Lange] (ur. ok. 1246, zm. 1298), margrabiego Brandenburgii.

W 1290 roku Henryk III Głogowczyk (1251/60–1309), książę głogowski, poślubia Matyldę Brunszwicką [niem. Mechthild von Bayern] (1275–1319), córkę Albrechta I Wielkiego. [niem. Albrecht (I.) der Große] (ur. 1236, zm. 1279), księcia Brunszwiku-Lüneburga.

W 1293 roku Przemysł II (ur. 1257, zm. 1296), książę wielkopolski, zawiera swoje trzecie małżeństwo z Małgorzatą brandenburską [niem. Margarete von Brandenburg] (ur. między 1270 a 1280, zm. 1315), córką Albrechta III (ur. ok. 1250, zm. 1300), margrabiego Brandenburgii.

W 1297 roku Judyta świdnicka (ur. między 1285 a 1287, zm. 1320), córka Bolka I Surowego (ur. między 1252 a 1256, zm. 1301), księcia jaworskiego oraz świdnickiego, poślubia Stefana I Bawarskiego [niem. Stephan I.] (ur. 1271, zm. 1310), księcia Dolnej Bawarii.

W 1308 roku Beatrycze świdnicka (ur. ok. 1290, zm. 1322), córka Bolka I Surowego (ur. między 1252 a 1256, zm. 1301), księcia jaworskiego i świdnickiego, poślubia Ludwika IV Bawarskiego [niem. Ludwig (IV.) der Bayer] (ur. między 1282 a 1286, zm. 1347), od 1314 roku króla Rzymian.

W 1309 roku Agnieszka głogowska (ur. między 1293 a 1296, zm. 1361), córka Henryka III głogowskiego (ur. między 1251 a 1260, zm. 1309), księcia głogowskiego, poślubia Ottona III Bawarskiego [niem. Otto III.] (ur. 1261, zm. 1312), księcia Dolnej Bawarii, w latach 1305–1307 króla Węgier.

W 1329 roku Agnieszka głogowska (ur. między 1293 a 1296, zm. 1361), córka Henryka III głogowskiego (ur. między 1251 a 1260, zm. 1309), księcia głogowskiego, zawiera swoje drugie małżeństwo z Alramem II hrabią Halsu (zm. 1331).

 

Zjednoczone Królestwo Polskie

W 1328 roku Kunegunda Łokietkówna (ur. między 1295 a 1298, zm. 1333), córka Władysława I Łokietka (ur. 1260, zm. 1333), króla Polski, zawiera swoje drugie małżeństwo z Rudolfem I Askańczykiem [niem. Rudolf I.], księciem Saksonii, arcymarszałkiem i elektorem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, margrabią Brandenburgii.

W 1341 roku Kazimierz III Wielki (ur. 1310, zm. 1370), królewicz a od 1333 roku król Polski, poślubia Adelajdę Heską [niem. Adelheid von Hessen] (ur. 1324, zm. 1371), córkę Henryka II Żelaznego [niem. Heinrich II.] (ur. 1302, zm. 1376), landgrafa Hesji; królowa Polski w latach 1341–1368.

W 1352 roku Kunegunda Kazimierzówna (ur. ok. 1328, zm. 1357), córka Kazimierza III Wielkiego (ur. 1310, zm. 1370), królewicza a od 1333 roku króla Polski, poślubia Ludwika VI Rzymianina [niem. Ludwig (VI./II.) der Römer] (ur. 1328, zm. 1364/65), wcześniejszego księcia Górnej Bawarii (do 1351 r.), a od 1351 roku margrabiego Brandenburgii.

W 1394 roku Anna Kazimierzówna (ur. 1366, zm. 1422), córka Kazimierza III Wielkiego (ur. 1310, zm. 1370), królewicza a od 1333 roku króla Polski, wdowa po Wilhelmie von Cilli (ur. 1361/1362, zm. 1392), hrabim Celje [niem. Cilli], poślubia Ulryka von Teck [niem. Ulrich von Teck] (zm. 1432), księcia Teck.

 

Jagiellonowie

W 1475 roku Jadwiga Jagiellonka (ur. 1457, zm. 1502), córka Kazimierza IV Andrzeja Jagiellończyka (ur. 1427, zm. 1492), wielkiego księcia litewskiego i króla Polski, poślubia Jerzego Bogatego [niem. Georg der Reiche] (ur. 1455, zm. 1503), księcia Bawarii-Landshut.

W 1479 roku Zofia Jagiellonka (ur. 1464, zm. 1512), córka Kazimierza IV Andrzeja Jagiellończyka (ur. 1427, zm. 1492), wielkiego księcia litewskiego i króla Polski, poślubia Fryderyka Starszego Hohenzollerna [niem. Friedrich (V.) der Ältere] (ur. 1460, zm. 1536), margrabiego Brandenburgii-Ansbachu.

W 1496 roku Barbara Jagiellonka (ur. 1478, zm. 1534), córka Kazimierza IV Andrzeja Jagiellończyka (ur. 1427, zm. 1492), wielkiego księcia litewskiego i króla Polski, poślubia Jerzego Brodatego [niem. Georg der Bärtige] (ur. 1471, zm. 1539), przyszłego księcia Saksonii i księcia Żagania.

W 1535 roku Jadwiga Jagiellonka (ur. 1513, zm. 1573), córka Zygmunta I Starego (ur. 1467, zm. 1548), króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, poślubia Joachima II Hektora [niem. Joachim II. „Hector“] (ur. 1505, zm. 1571), margrabiego Brandenburgii.

W 1556 roku Zofia Jagiellonka (ur. 1522, zm. 1575), córka Zygmunta I Starego  (ur. 1467, zm. 1548), króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, poślubia Henryka II Młodszego [niem. Heinrich II. (der Jüngere)] (ur. 1489, zm. 1568), księcia Brunszwiku-Lüneburga oraz księcia Brunszwiku-Wolfenbüttel.

 

Piastowie Śląscy

W 1518 roku Wacław II cieszyński (ur. między 1488 a 1496, zm. 1524), współrządzący książę cieszyński, poślubia Annę Hohenzollern [niem. Anna von Brandenburg-Ansbach] (ur. 1487, zm. 1539), córkę Fryderyka Starszego Hohenzollerna [niem. Friedrich V., der Ältere] (ur. 1460, zm. 1536), margrabiego Brandenburgii-Ansbachu i Zofii Jagiellonki (ur. 1464, zm. 1512).

W 1518 roku Fryderyk II legnicki (ur. 1480, zm. 1547), książę legnicki, późniejszy książę brzeski oraz książę wołowski, poślubia Zofię Hohenzollern [niem. Sophie von Brandenburg-Ansbach] (ur. 1485, zm. 1537), córkę Fryderyka Starszego Hohenzollerna [niem. Friedrich V., der Ältere] (ur. 1460, zm. 1536), margrabiego Brandenburgii-Ansbachu i Zofii Jagiellonki (ur. 1464, zm. 1512).

W 1545 roku Zofia Legnicka (ur. 1525, zm. 1546), córka Fryderyka II legnickiego (ur. 1480, zm. 1547), księcia legnickiego, brzeskiego i wołowskiego, poślubia Jana Jerzego Hohenzollerna [niem. Johann Georg von Brandenburg] (ur. 1525, zm. 1598), przyszłego margrabiego Brandenburgii, elektora Brandenburgii i arcykomornika.

W 1545 roku Jerzy II Wspaniały (ur. 1523, zm. 1586), książę brzeski i wołowski, poślubia Barbarę Hohenzollern [niem. Barbara von Brandenburg] (ur. 1527, zm. 1595), córkę Joachima II Hektora [niem. Joachim II. „Hector“] (ur. 1505, zm. 1571), margrabiego Brandenburgii.

W 1560 roku Henryk XI legnicki (ur. 1539, zm. 1588), książę legnicki, poślubia Zofię Hohenzollern [niem. Sophie von Brandenburg-Ansbach] (ur. 1535, zm. 1587), córkę Jerzego Hohenzollerna [niem. Georg der Fromme] (ur. 1484, zm. 1543), margrabiego Ansbachu i Brandenburgii-Kulmbach, księcia raciborskiego.

W 1577 roku Joachim Fryderyk legnicko-brzeski (ur. 1550, zm. 1602), przyszły książę brzesko-wołowsko-legnicki, poślubia Annę Marię Askańską [niem. Anna Maria von Anhalt] (ur. 1561, zm. 1605), córkę Joachima Ernsta (ur. 1536, zm. 1586), księcia Anhaltu.

W 1614 roku Jerzy Rudolf legnicki (ur. 1595, zm. 1653), książę legnicki, przyszły książę wołowski, poślubia Zofię Elżbietę Anhalt-Dessau [niem. Sophie Elisabeth von Anhalt-Dessau] (ur. 1589, zm. 1622), córkę Jana Jerzego [niem. Johann Georg I.] (ur. 1567, zm. 1618), księcia Anhaltu-Dessau.

 

Wazowie

Regent Królestwa Szwecji Gustaw Eriksson Waza, przyszły Gustaw I Waza, wyzwolił Szwedów spod duńskiego panowania, po czym w 1523 roku został ogłoszony królem oraz wprowadził w swoim państwie monarchię dziedziczną. Okres panowania Wazów trwa do abdykacji Krystyny Wazówny w 1654 roku. W 1562 roku Jan III Waza, najstarszy syn Gustawa I, zawiera związek małżeński z najmłodszą córką króla Polski Zygmunta I Starego Katarzyną Jagiellonką. Dwukrotnie - w 1573 i 1575 roku - ubiega się bezskutecznie o tron polski. W 1587 roku wyraża zgodę na elekcję swojego syna, Zygmunta III Wazy, na króla Polski i wielkiego księcia litewskiego. Zygmunt zostaje także dziedzicznym królem Szwecji, którym pozostaje do 1599 roku, a tytuł zachowuje do śmierci w 1632 roku. Świadomy, że jego władza w Szwecji jest zagrożona oraz dostrzegając wrogość, z jaką spotyka się w Polsce jako obcokrajowiec, który zasiadł na polskim tronie, zacieśnia więzi z Habsburgami poprzez małżeństwa - najpierw z arcyksiężną Anną Habsburżanką [niem. Anna von Österreich], a następnie z jej siostrą Konstancją [niem. Constanze von Österreich]. Również jego dwaj synowie, Władysław IV Waza i jego następca Jan II Kazimierz Waza, zostają tytularnymi (nie rządzącymi) królami Szwecji. Władysław IV poślubia swoją kuzynkę z dynastii Habsburgów. Po jej śmierci żeni się z kolei z Ludwiką Marią Gonzagą, która zostawszy wdową po nim, wychodzi za mąż za jego brata i następcę tronu. Najmłodszą siostrę Annę Katarzynę Konstancję obaj bracia wydają za mąż za Niemca z linii palatyńskiej znakomitego rodu Wittelsbachów z Neuburga nad Dunajem.

W 1642 roku Anna Katarzyna Konstancja Wazówna (ur. 1619, zm. 1651), córka Zygmunta III Wazy (ur. 1566, zm. 1632), króla Polski, wielkiego księcia litewskiego i tytularnego króla Szwecji, poślubia Filipa Wilhelma Wittelsbacha [niem. Philipp Wilhelm von der Pfalz] (ur. 1615, zm. 1690), przyszłego hrabiego palatyna i księcia Palatynatu-Neuburg, księcia Bergu i Jülich oraz elektora Palatynatu.

 

Radziwiłłowie

Wywodzący się z bojarów litewskich ród Radziwiłłów został w 1413 roku przyjęty do grona szlachty polskiej. W XVI wieku podzielił się na kilka odrębnych linii, między innymi na książąt nieświeskich, ołyckich oraz linię na Birżach i Dubinkach. Liczni przedstawiciele tego majętnego rodu, pełniąc stanowiska wojewodów wileńskich, wielkich marszałków i kanclerzy litewskich oraz wodzów wojsk polskich, wywierli istotny wpływ na historię Polski i Litwy. W 1515 roku cesarz Maksymilian I [niem. Maximilian I.] nadaje Radziwiłłom godność książąt Rzeszy. Od 1613 roku, w wyniku prowadzonej przez prawie 200 lat i kilka pokoleń polityki małżeńskiej, ród Radziwiłłów łączą koligacje rodzinne z Hohenzollernami oraz innymi niemieckimi rodami szlacheckimi. I tak, małżeństwo zawarte w XVII wieku dotyczyło rodu Eisenreichów z siedzibą na zamku Peuerbach w bawarskim powiecie Landshut. Z kolei w XVIII wieku zawarto związki małżeńskie z członkami rodów Thurn-Taxis, Dönhoff oraz Flemming, a w XIX wieku - Sayn-Wittgenstein, Blücher z Wahlstatt [dzisiejsze Legnickie Pole pod Legnicą - przyp. tłum.], Windisch-Grätz oraz Oppersdorf. Do dziś najlepiej udokumentowane (tekstowo i ikonograficznie) są małżeństwa z członkami rodu Hohenzollernów. Dzięki tym rodzinnym powiązaniom Radziwiłłowie zawdzięczają wysokie urzędy państwowe w Brandenburgii-Prusach. Jednak małżeństwo Antoniego Radziwiłła zawarte z Luizą Pruską w 1796 roku traktowane jest - według statutu rodu Hohenzollernów obowiązującego od panowania Fryderyka Wielkiego - jako mezalians. Niemile widziany romans ich córki Elizy z księciem Wilhelmem Hohenzollernem, przyszłym cesarzem Wilhelmem I, staje się powodem wieloletnich niesnasek rodzinnych jak i perturbacji politycznych.

W 1613 roku Janusz Radziwiłł (ur. 1579, zm. 1620), przyszły książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, książę na Birżach i Dubinkach, kasztelan wileński, poślubia Elżbietę Zofię Hohenzollern [niem. Elisabeth Sophie von Brandenburg] (ur. 1589, zm. 1629), córkę Jana Jerzego Hohenzollerna [niem. Johann Georg von Brandenburg] (ur. 1525, zm. 1598), margrabiego i elektora Brandenburgii.

W 1619 roku Albrycht Stanisław Radziwiłł (ur. 1595, zm. 1656), książę ołycki, starosta łucki, przyszły książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz kanclerz wielki litewski, poślubia Reginę von Eisenreich (ur. ok. 1589, zm. 1637), dwórkę królowej Polski i wielkiej księżnej litewskiej Konstancji Austriaczki [niem. Constanze von Österreich].

W 1681 roku Ludwika Karolina Radziwiłłówna (ur. 1667, zm. 1695), córka Bogusława Radziwiłła (ur. 1620, zm. 1669), księcia na Birżach i Dubinkach, generała porucznika wojsk brandenburskich i generalnego namiestnika Prus Książęcych, poślubia Ludwika Leopolda Hohenzollerna [niem. Ludwig von Brandenburg] (ur. 1666, zm. 1687), księcia i przyszłego margrabiego Brandenburgii.

W 1687 roku Jerzy Józef Radziwiłł (ur. 1668, zm. 1689), książę nieświeski i ołycki, poślubia Marię Eleonorę Anhalt-Dessau [niem. Marie Eleonore von Anhalt-Dessau] (ur. 1671, zm. 1756), córkę Jana Jerzego [niem. Johann Georg II.], księcia Anhaltu-Dessau (ur. 1627, zm. 1693).

W 1688 roku Ludwika Karolina Radziwiłłówna (ur. 1667, zm. 1695), córka Bogusława Radziwiłła (ur. 1620, zm. 1669), księcia na Birżach i Dubinkach, generała porucznika wojsk brandenburskich i generalnego namiestnika Prus Książęcych, poślubia Karola III Filipa Wittelsbacha [niem. Karl III. Philipp von der Pfalz] (ur. 1661, zm. 1742), przyszłego hrabiego palatyna i elektora Palatynatu, księcia Jülich i Bergu i księcia Palatynatu-Neuburg.

W 1775 roku Hieronim Wincenty Radziwiłł (ur. 1759, zm. 1786), książę nieświeski i ołycki, poślubia Zofię Dorotę Fryderykę, księżniczkę Thurn-Taxis [niem. Sophie Friederike Prinzessin von Thurn und Taxis] (ur. 1758, zm. 1800), córkę Karola Anzelma, księcia Thurn-Taxis [Karl Anselm Fürst von Thurn und Taxis] (ur. 1733, zm. 1805).

W 1796 roku Antoni Henryk Radziwiłł (ur. 1775, zm. 1833), przyszły książę, dwunasty książę nieświeski, jedenasty książę ołycki, poślubia Fryderykę Ludwikę Hohenzollern, znaną także jako Luiza Pruska, [niem. Luise von Preußen, także Friederike Dorothea Luise Philippine von Preußen] (ur. 1770, zm. 1836), córkę księcia Augusta Ferdynanda Hohenzollerna [niem. Prinz August Ferdinand von Preußen] (ur. 1730, zm. 1813), najmłodszego syna króla Fryderyka Wilhelma I Pruskiego [niem. Friedrich Wilhelm I. von Preußen] (ur. 1688, zm. 1740).

W 1828 roku Stefania Radziwiłł (ur. 1809, zm. 1832), córka Dominika Radziwiłła, księcia nieświeskiego i ołyckiego (ur. 1786, zm. 1813), poślubia księcia Ludwika Adolfa Fryderyka Sayn-Wittgestein-Sayn [niem. Ludwig Adolf Friedrich Fürst zu Sayn-Wittgenstein-Sayn] (ur. 1799, zm. 1866).

 

Sobiescy

Historię Sobieskich można prześledzić mniej więcej od 1500 roku, kiedy to we wsi Sobieszyn, w dzisiejszym województwie lubelskim, posiadali co najmniej jeden majątek. Sto lat później są właścicielami połowy tej wsi z dwunastoma zagrodami oraz sąsiedniej wsi Lędo. Za życia wojewody lubelskiego Marka Sobieskiego (ur. ok. 1550, zm. 1605) ród Sobieskich dołącza do grona rodów magnackich. Syn Marka, Jakub, który został kasztelanem krakowskim, starostą kilku polskich miejscowości oraz posłem i marszałkiem sejmu, odbywa podróże po Europie i jest częstym gościem na dworze francuskim, a po ślubie nabywa posiadłości rodzin Daniłowiczów i Żółkiewskich. Jego syn Jan udaje się również w wielką podróż po Europie, posługuje się kilkoma językami; w 1665 roku poślubia francuską arystokratkę, a w 1674 roku zostaje wybrany na króla Polski jako Jan III Sobieski. Jego najstarszy syn i desygnowany następca, Jakub Ludwik, który przychodzi na świat w Paryżu, nie może liczyć na uznanie i poparcie w Polsce. Zamiast niego na tronie polskim zasiada August Mocny Sas z dynastii Wettynów.

W 1691 roku Jakub Ludwik Sobieski (ur. 1667, zm. 1737), królewicz Polski i Litwy, poślubia Jadwigę Elżbietę Amalię [niem. Hedwig Elisabeth Amalia von Pfalz-Neuburg] (ur. 1673, zm. 1722), córkę Filipa Wilhelma Wittelsbacha [niem. Philipp Wilhelm von der Pfalz] (ur. 1615, zm. 1690), hrabiego palatyna i księcia Palatynatu-Neuburg, księcia Jülich i Bergu oraz elektora Palatynatu.

W 1694/1695 roku Teresa Kunegunda Sobieska (ur. 1676, zm. 1730), królewna polska, córka Jana III Sobieskiego (ur. 1629, zm. 1696), króla Polski, wielkiego księcia litewskiego, poślubia Maksymiliana II Emanuela Wittelsbacha [niem. Maximilian II. Emanuel] (ur. 1662, zm. 1726), elektora Bawarii.

 

Lubomirscy

Dzieje wywodzącej się z Małopolski rodziny sięgają swymi początkami okresu panowania pierwszego potwierdzonego księcia Polski Mieszka I., czyli X wieku. Od tego czasu Lubomirscy są jednym z wielkich polskich rodów szlacheckich związanych z pierwszą panującą dynastią w Polsce - Piastami. Swoje sukcesy materialne zawdzięczają eksploatacji kopalni soli i handlu nią, którymi zajmują się od XVI wieku. Pierwszą siedzibą rodu jest majątek w dolnośląskim Lubomierzu; następnie nabywają dobra na terenie całej Polski, a także w Dreźnie, Wiedniu i Paryżu. W XVII wieku ich majątek plasuje się w Polsce na trzecim miejscu po Ostrogskich i Radziwiłłach. Pięć głównych linii rodu jest spokrewnionych poprzez mariaże z rodzinami Ostrogskich, Ossolińskich, Radziwiłłów i Zasławskich. Od 1650 roku, kiedy to Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski poślubia Katarzynę Sobieską, siostrę przyszłego króla Polski, Jana III Sobieskiego (oboje są teściami Józefa Karola Lubomirskiego i dziadkami jego córki Teresy), Lubomirscy są blisko związani z polskim dworem królewskim.  Babcia Teresy Lubomirskiej, Katarzyna, która w 1658 roku poślubiła Michała Kazimierza Radziwiłła, mieszka od wyboru jej brata na króla Polski w 1674 roku na Zamku Królewskim w Warszawie.

W 1701 roku Teresa Lubomirska (ur. 1685, zm. 1712), córka Józefa Karola Lubomirskiego (ur. 1638/61, zm. 1702), starosty sandomierskiego i marszałka koronnego, poślubia Karola III Filipa Wittelsbacha [niem. Karl III. Philipp von der Pfalz] (ur. 1661, zm. 1742), przyszłego namiestnika Górnej Austrii, hrabiego palatyna i elektora Palatynatu, księcia Jülich i Bergu oraz księcia Palatynatu-Neuburg.

 

Axel Feuß, czerwiec 2021 r.

 

Bibliografia:

Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. Andreas Ranft, Berlin 2006 (tamże - Roman Michałowski, Polen und Europa um das Jahr 1000, s. 51–72 - Hedwig Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, s. 99–136).

Duchhardt, Heinz, Die dynastische Heirat als politisches Signal, [w:] Hochzeit als ritus und casus. Zu interkulturellen und multimedialen Präsentationsformen im Barock, [w:] „Orbis linguarum”, suplement, t. 12, red. Mirosława Czarnecka i Jolanta Szafarz, Wrocław 2001, s. 67–70.

Duchhardt, Heinz, Die dynastische Heirat, [w] „Europäische Geschichte Online (EGO)”, Institut für Europäische Geschichte (IEG), Mainz 2010, http://ieg-ego.eu/de/threads/europaeische-netzwerke/dynastische-netzwerke/heinz-duchhardt-die-dynastische-heirat (dostęp: lipiec 2021 r.).

Jasiński, Kazimierz, Powiązania genealogiczne Piastów (małżeństwa piastowskie), [w:] Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Wrocław 1975, s. 135–148.

Kersken, Norbert, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, [w:] Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015, s. 79–105.

Kersken, Norbert i Przemysław Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020.

Kozlowski, Nina, Ewa Krasińska-Klaputh i Aleksander Menhard, Bayerische Löwen – Polnische Adler. Auf gemeinsamen Spuren, München 2008.

Ludat, Herbert, An Elbe und Oder. Skizzen zur Politik des Ottonenreiches und der slavischen Mächte in Mitteleuropa, Köln 1971.

Mühle, Eduard, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011.

Peters, Martin, Heiraten für den Frieden. Europäische Heiratsverträge als dynastische Friedensinstrumente der Vormoderne, [w:] Instrumente des Friedens. Vielfalt und Formen von Friedensverträgen im vormodernen Europa, red. Heinz Duchhardt i Martin Peters, Institut für Europäische Geschichte, Mainz 2008 (suplement online, nr 3, s. 12–20), http://www.ieg-mainz.de/vieg-online-beihefte/03-2008.html (dostęp: lipiec 2021 r.).

Schmilewski, Ulrich, Piasten, [w:] „Neue Deutsche Biographie”, 20, 2001, s. 403–405, https://www.deutsche-biographie.de/sfz30876.html#ndbcontent (dostęp: lipiec 2021 r.).

Schmilewski, Ulrich, Radziwill, [w:] „Neue Deutsche Biographie”, 21, 2003, s. 101–103, https://www.deutsche-biographie.de/sfz104184.html#ndbcontent (dostęp: lipiec 2021 r.).

Spieß, Karl-Heinz, Europa heiratet. Kommunikation und Kulturtransfer im Kontext europäischer Königsheiraten des Spätmittelalters, [w:] Europa im späten Mittelalter. Politik, Gesellschaft, Kultur, red. Rainer Christoph Schwinges i inni, München 2006, s. 435–464.

Spieß, Karl-Heinz, Familie und Verwandtschaft im deutschen Hochadel des Spätmittelalters. 13. bis Anfang 16. Jahrhundert, 2. nakład, Stuttgart 2015.

Tresp, Uwe, (współpr. Agnieszka Gąsior), Eine „famose und grenzenlos mächtige Generation“. Dynastie und Heiratspolitik der Jagiellonen im 15. und zu Beginn des 16. Jahrhunderts, [w:] „Jahrbuch für Europäische Geschichte”, t. 8, Institut für Europäische Geschichte, red. Heinz Duchhardt, Włodzimierz Borodziej i inni, München 2007, s. 3–28.

Tür an Tür. Polen – Deutschland. 1000 Jahre Kunst und Geschichte, red. Małgorzata Omilanowska, katolog wystawy w ramach „Berliner Festspiele”, Köln 2011 (tamże - Christian Lübke, Deutsche und Polen im frühen und hohen Mittelalter 963–1370, s. 26–31 - Henryk Samsonowicz, Die Beziehungen zwischen Deutschland und Polen vom 13. bis zum 17. Jahrhundert, s. 156–161 - Agnieszka Gąsior, Dynastische Verbindungen der Jagiellonen mit den deutschen Fürstenhäusern, s. 212–217).

Weller, Tobias, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002).