Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi Piastowie: Regelinda - rok 1002

W 1002 roku Regelinda (ur. ok. 989, zm. 1016), córka króla Polski Bolesława I Chrobrego (ur. 967, zm. 1025), poślubia Hermana I (ur. ok. 980, zm. 1038), przyszłego margrabiego Marchii Miśnieńskiej.

Pragnąc zbliżyć się do Świętego Cesarstwa Rzymskiego i zacieśnić z nim więzi, już ojciec Bolesława Chrobrego Mieszko I (ur. między 930 a 945, zm. 992), pierwszy książę z dynastii Piastów, nawiązywał kontakty z saksońskimi margrabiami. Dlatego, sam pozostając od około 978 roku mężem Ody, córki margrabiego brandenburskiego, doprowadza w 984 roku do małżeństwa swojego syna Bolesława z córką margrabiego miśnieńskiego Rygdaga [niem. Rikdag II.]. To małżeństwo nie trwa jednak długo, bowiem jeszcze w tym samym roku książę Czech zdobywa zamek w Miśni. Sytuacja zmienia się po śmierci Rygdaga i powołaniu Ekkeharda I (ur. ok. 960, zm. 1002) na margrabiego Miśni w 985 roku. Wtedy to Mieszko i Bolesław zawierają trwały sojusz z Ekkehardem i jego bratem Guncelinem [niem. Gunzelin]. Po śmierci ojca w 992 roku Bolesław zostaje księciem Polski. Z kolei wiosną 1000 roku cesarz Otton III podczas zjazdu gnieźnieńskiego przekazuje mu insygnia władzy królewskiej. Nie była to wprawdzie formalna koronacja, gdyż zabrakło ceremonii kościelnego poświęcenia króla, jednak kronikarze od tej pory nazywają Bolesława I Chrobrego królem Polski.

Dwa lata później, w 1002 roku, Bolesław wznawia sojusz z Miśnią, wydając za mąż córkę Regelindę za Hermana I, najstarszego syna margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda I. Regelinda jest dzieckiem z trzeciego małżeństwa Bolesława z Emnildą (ur. ok. 973, zm. ok. 1017), córką łużyckiego księcia Dobromira. Inna córka Dobromira jest żoną Guncelina, tym samym Bolesław jest „spowinowacony” i z Ekkehardem, i z Guncelinem. Kiedy w tym samym 1002 roku Ekkehard (po śmierci Ottona III ubiegający się o tron) zostaje zamordowany, władzę w Marchii Miśnieńskiej przejmuje tymczasowo Guncelin; Bolesław otrzymuje władzę nad wschodnią jej częścią[1]. Tymczasem władca Polski popada w długotrwały spór z następcą Ottona, królem Henrykiem II [niem. Heinrich II.], w którym z pomocą przychodzą mu saksońscy szlachcice. Kiedy w wyniku jednego z kolejnych konfliktów Bolesław opanowuje Czechy, Henryk żąda od niego złożenia mu hołdu lennego, na co Bolesław się nie zgadza. Ich spór kończy się dopiero po wyprawie Henryka na Poznań, zakończonej zawarciem pokoju w 1005 roku. W 1007 roku Bolesław ponownie poprowadził wyprawę wojenną przeciw Henrykowi, wtargnął na teren Łużyc i zajął zamek w Budziszynie (Bautzen), wcześniejszą rezydencję Guncelina.

Zatargi pomiędzy Guncelinem i synami Ekkeharda I, Hermanem I oraz Ekkehardem II, którzy po śmierci ojca pozostali z pustymi rękoma, zostają zakończone dopiero w 1009 roku. Podczas zjazdu w Merseburgu król Niemiec usuwa Guncelina i powołuje na margrabiego Miśni Hermana I, który sprawuje odtąd władzę w Marchii Miśnieńskiej wraz ze swoją małżonką, margrabianką Regelindą. Mediewista Knut Görich (ur. 1959) uważa, iż mianowanie Hermana margrabią wyraźnie dowodzi o zbliżeniu między Henrykiem II i Hermanem, który również w przyszłości okaże się wiernym pomocnikiem króla[2]. Herman przez całe swoje życie, zarówno w kwestiach politycznych i wojskowych będzie odpierał ataki swojego teścia Bolesława Chrobrego oraz jego syna Mieszka II Lamberta na marchie Miśnieńską i Łużycką. W konfliktach zbrojnych będzie kilkakrotnie zmuszony pośredniczyć między Henrykiem II (w 1014 roku koronowanym na cesarza) a Polską.

W pokoju zawartym w Budziszynie w 1018 roku, dzięki któremu Bolesław otrzymał Łużyce i Milsko (tereny położone obecnie w Górnych Łużycach), Herman występuje w roli negocjatora cesarza. Przypieczętowaniem pokoju jest czwarte małżeństwo Bolesława z siostrą Hermana Odą w tym samym roku, zawarte po niedawnej śmierci Emnildy. Ponieważ dwa lata wcześniej zmarła także Regelinda[3], ponowny związek małżeński Bolesława oznacza odnowę więzi Piastów z Miśnią. W 1024 roku legat Stolicy Apostolskiej koronuje Bolesława I Chrobrego na króla Polski. Ceremonia odbywa się zaledwie kilka miesięcy przed śmiercią Bolesława. W tym samym roku umiera Henryk II. Jego następca na tronie niemieckim, Konrad II (ur. ok. 990, zm. 1039), wdaje się w kolejny spór z Piastami, nie uznając koronacji Mieszka II Lamberta na króla Polski w 1025 roku. Ten z kolei od 1028 roku najeżdża na tereny Saksonii i Turyngii. W odwecie za to Konrad, który w 1027 roku zostaje koronowany na cesarza, dokonuje najazdów na Polskę, zaś w 1030/1031 roku, wspierany przez Hermana, odzyskuje Łużyce, wcześniej utracone przez Święte Cesarstwo Rzymskie.

Herman i Regelinda oraz Ekkehard II i jego żona Uta von Ballenstedt przeszli do historii jako jedne z osób, którym zawdzięcza się ufundowanie kościoła - pierwszej wczesnoromańskiej katedry w Naumburgu; poświęcone im posągi, dziś znajdujące się w części katedry wybudowanej w połowie XIII wieku [chór zachodni - przyp. tłum.], przyniosły im światową sławę (zdjęcie tytułowe). Wśród dwunastu naturalnej wielkości figur fundatorów - dzieł anonimowego rzeźbiarza zwanego Mistrzem Naumburskim wykonanych z piaskowca - jest para rzeźb stojących przy północnej ścianie chóru. Przedstawia ona Ekkeharda II (na co wskazuje inskrypcja o treści ECHARDUS MARCHIO) oraz jego żonę Utę. Naprzeciwko, przy ścianie południowej, znajdują się posągi dwóch kolejnych postaci, które z uwagi na kontekst historyczny uważa się za wizerunki Hermana (starszego brata Ekkeharda) i jego żony Regelindy, tym bardziej że w zachowanym dokumencie z 1249 roku biskup Dietrich apelując o datki na budowę katedry, wskazuje pierwszych fundatorów i fundatorki kościoła, czyli Ekkeharda i Utę oraz Hermana i Regelindę, potocznie określaną jako „śmiejąca się Polka” (fragment posągu poniżej). Tę uznawaną do dziś interpretację rzeźb wprowadził niemiecki historyk sztuki August Schmarsow w 1892 roku, pisząc, że właśnie ten „wesoły uśmiech, ba, nawet śmiech” Regelindy kojarzy się z od dawien dawna przyjętym przekazem o „śmiejącej się pannie młodej”. Przy czym wcale nie chodzi tu o jakąś „nutę frywolności w domu Bożym […], lecz o wyraz głębokiego zaangażowania w połączeniu z łaskawym, miłosiernym usposobieniem”[4]. Materiały zawierające komentarze dotyczące „uśmiechu Regelindy” sięgają po rok 1815. Temat ten skłaniał i nadal skłania niemalże wszystkich naukowców do „próby interpretacji, do krytycznej lub pozytywnej analizy”[5].

Axel Feuß, lipiec 2021 r.

 

Bibliografia:

Althoff, Gerd, Otto III., Darmstadt 2005.

Balzer, Owald, Genealogia Piastów, 2. nakład, Kraków 2005.

Barkowski, Robert F., Die Piasten und die Anfänge des polnischen Staates, Berlin 2018.

Fried, Johannes, Otto III. und Boleslaw Chrobry. Das Widmungsbild des Aachener Evangeliars, der „Akt von Gnesen“ und das frühe polnische und ungarische Königtum, 2. nakład, Stuttgart 2001.

Görich, Knut, Eine Wende im Osten. Heinrich II. und Boleslaw Chrobry, [w:] Otto III. – Heinrich II.: eine Wende?, red. Bernd Schneidmüller i Stefan Weinfurter, 2. nakład, Stuttgart 2000, s. 95-167.

Jasiński, Kazimierz, Powiązania genealogiczne Piastów (małżeństwa piastowskie), [w:] Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Wrocław 1975, s. 135-148.

Jasiński, Kazimierz, Rodowód pierwszych Piastów, 2. nakład, Poznań 2004, s. 109-113.

Kersken, Norbert, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, [w:] Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015, s. 81 i nast., 89, 97, 102 i nast.

Kersken, Norbert i Przemysław Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020.

Lübke, Christian, Zwischen Polen und dem Reich. Elbslawen und Gentilreligion, [w:] Polen und Deutschland vor 1000 Jahren. Die Berliner Tagung über den „Akt von Gnesen“, red. Michael Borgolte, Berlin 2002, s. 91-110.

Ludat, Herbert, An Elbe und Oder. Skizzen zur Politik des Ottonenreiches und der slavischen Mächte in Mitteleuropa, Köln 1971.

Mühle, Eduard, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 20-30.

Röckelein, Hedwig, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. Andreas Ranft, Berlin 2006, s. 99-136.