Dziennik Berliński

Kilkakrotnie z powodu kłopotów finansowych zmieniał on wydawców, co wpływało też na jego oblicze polityczne. W l. 1915-1919 gazeta przeżywała najlepszy okres (3 tys. abonentów). Po masowych wyjazdach do odrodzonej Polski gazecie groził upadek. Uratował ją zakup przez Spółkę Warszawską, finansowaną przez polskie władze. Trudności finansowe jednak nie ustępowały, pogłębiane przez inflację i wrogą ruchowi polskiemu politykę państwa (1921 zakaz sprzedaży na dworcach kolejowych, ataki w prasie niemieckiej, aresztowanie redaktorów odpowiedzialnych za rzekomą obrazę urzędników niemieckich). 1921 gazeta musiała sprzedać budynek redakcji i drukarnię, w 1922 czasowo przerwano wydawanie gazety. W 1925 druk przeniesiono do Bytomia do drukarni „Katolika”, w 1932 do Opola, potem do Herne, co utrudniło utrzymanie sieci kolportażu. W 1927 nakład wynosił 2,2 tys. egz. i nie zapewniał stabilności finansowej. Próbowano szukać nowych czytelników wśród sezonowych robotników rolnych i poprzez druk tematycznych dodatków. Po 1933 r. niemieckie władze coraz częściej cenzurowały gazetę, a nawet konfiskowały cały nakład. Mimo tych rozlicznych trudności gazeta przetrwała do IX 1939.

Pierwsze próby stworzenia pisma dla Polaków w Berlinie podjęto pod koniec XIX wieku. Takie działania pojawiały się już wcześniej, jednak szczupłość środków finansowych polskich emigrantów i brak zamożnych sponsorów nie pozwalał przez długie lata na realizację tego zamysłu. W 1897 r. pokonano jednak te próby dzięki znanym i cenionym emigrantom z Polski, Władysławowi Berkanowi i ks. Piotrze Wawrzyniakowi. Zaczęto wydawać „Dziennik Polski”, który był poprzednikiem „Dziennika Berlińskiego”. Od samego początku gazeta postawiła sobie za cel wspieranie Polaków w zachowaniu polskiej narodowości, języka polskiego i religii. Do I wojny światowej tytuł zmieniał wielokrotnie wydawców, co nie pozostawało bez wpływu na oblicze polityczne. Swój rozkwit paradoksalnie przeżywał w okresie I wojny światowej i pierwszych latach powojennych. W latach 1915-1919 miała ok. 3 tys. abonentów. Po zakończeniu wojny i masowych wyjazdach Polaków do II RP gazecie groziła likwidacja. Po utworzeniu Związku Polaków w Niemczech w 1922 r. postanowiono uporządkować sprawy polskiej prasy, zachęcić jej redaktorów i wydawców do współpracy z nową organizacją. Jednak Związku nie było stać na stworzenie własnego organu, lepsza współpraca z już istniejącymi także okazała się ogromnym wyzwaniem.

W dniach 21 i 22 kwietnia na zaproszenie Związku w Berlinie odbyła się pierwsza wspólna narada, na którą zaproszono wszystkich przedstawicieli prasy polskiej. Wkrótce zaczęto spotkanie to określać „pierwszym zjazdem prasy polskiej w Niemczech”. W konferencji wzięli też udział korespondenci pism warszawskich i poznańskich. W dniu rozpoczęcia „Dziennik Berliński”, który stał się nieformalnym organem Związku Polaków w Niemczech, opublikował artykuł pt. „Prasa i społeczeństwo”, w którym podkreślono, że prasa polonijna nie ma jedynie zadań informacyjnych. „Powinna ona – pisano – wywierać na swych czytelników wpływ kulturalno-wychowawczy, jak i polityczno-narodowy, że tu w Niemczech mimo różnych nazw winna stanowić jeden wspólny organ, którego podstawowymi zadaniem byłoby utrzymanie i rozwijanie świadomości narodowej wśród Polaków”. Spotkanie nie doprowadziło jednak do rozwiązania problemów prasy polskiej mniejszości. Nadal był zauważalny odpływ redaktorów, spadek abonentów, wzrastało bezrobocie, a marka traciła gwałtownie na wartości, co uderzało w budżety polskich rodzin.

By nie likwidować „Dziennika Berlińskiego”, Centrala Związku postanowiła zmienić częstotliwość ukazywania się. Od sierpnia 1923 r. do lutego 1924 r. gazeta ukazywała się trzy razy w tygodniu. W przetrwaniu gazety pomogły także inne tytuły prasy polskiej wychodzące w Berlinie. Związek zobowiązał swych członków do przymusowej prenumeraty. Z pomocą pospieszyło też poselstwo polskie w Berlinie, Związek Obrony Kresów Zachodnich. W 1924 r. sytuacja gazety ustabilizowała się i ponownie ukazywała się ona codziennie. Wzrosła też liczba abonentów do 2000. Do 1939 r., do czasu likwidacji gazety, funkcję redaktora naczelnego sprawował Czesław Tabernacki. By zmniejszyć koszty wydawania i zapewnić regularny druk, postanowiono przenieść tytuł do drukarni „Katolika” w Bytomiu, potem do drukarni „Nowin Codziennych” w Opolu, aż w końcu do drukarni „Narodu” w Herne. Redakcja pozostała nadal w Berlinie. Ważnym wydarzeniem dla dziejów polskiej prasy wychodzącej w Niemczech było stworzenie przy ZPwN Centrali Prasowej 10 stycznia 1927 r. Jej pierwszym kierownikiem został Tadeusz Katelbach, a od 1934 r. Edmund Osmańczyk.