Verden

DOMAGAŁA JÓZEF strz. ps. „Ziutek” (w archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego jako Domagało)

* 10.2.1931 Lublin

jeniec wojenny nr 223 453 Stalag X B Sandbostel i Stalag VI C Oberlangen

† 13.6.1945 Verden

Na okrągłej płycie u podnóża pomnika umieszczono tekst w języku niemieckim:

Ku pamięci zmarłych w Verden/wszystkich dzieci robotnic przymusowych z Europy Wschodniej, Belgii i Holandii

Szlak jeniecki Józefa Domagały do momentu wyzwolenia Stalagu VI C jest jasny, ale o jego dalszych losach brak jest pewnych informacji. Dokument sporządzony 12 sierpnia 1987 r. informuje o przeniesieniu jego szczątków w 20 dniu 1972 r. do Warszawy, ale nie potwierdzają tego żadne inne dokumenty.

Kwatera obcokrajowców, cywilnych ofiar wojny, na cmentarzu w Verden powstała w pierwszych miesiącach po zakończeniu działań wojennych. Groby znajdujące się w różnych częściach nekropolii przeniesiono w jedno miejsce. Ostatnie miejsce spoczynku znalazło tam 54 dorosłych, w tym 23 narodowości polskiej, przede wszystkim robotników przymusowych. Pochowano tam również 60 dzieci, zmarłych pomiędzy styczniem 1940 a listopadem 1945 r. w prymitywnie urządzonych porodówkach dla robotnic przymusowych pochodzących z Europy Wschodniej. Dzieci, których matki po kilkudniowym pobycie w tak zwanym domu opieki wracały na swoje miejsce pracy, były pozbawione odpowiedniego pokarmu i opieki lekarskiej. W wyniku tego umierały w sposób planowy, jako ludzie mniej wartościowi, zgodnie z ideologią hitlerowską, zakładającą wyższość rasy germańskiej. Z biegiem czasu o grobach zapomniano, ale zachowało się 35 płyt z danymi osób dorosłych i 13 płyt z nazwiskami dzieci. Na początku XXI w., po ponad pięćdziesięciu latach od narodzin i prawie natychmiastowej śmierci tych dzieci, o ich upamiętnienie zaczęło zabiegać Zrzeszenie Miłośników Historii Regionalnej w Verden. Na podstawie dokumentacji opracowanej przez tę organizację udało się odtworzyć kilkadziesiąt dziecięcych mogił. W 2003 r. zarząd miasta postanowił upamiętnić zmarłe i pochowane na tym cmentarzu dzieci. W ramach tego ustawiono tablicę informacyjną z tekstem w języku niemieckim.