Stalag XI C Bergen-Belsen

Pomnik na terenie miejsca pamięci
Pomnik na terenie miejsca pamięci

Jeńców umieszczono w trzech barakach, a ponadto oddano do ich dyspozycji dodatkowy barak dla chorych, w którym o zdrowie jeńców dbali internowani lekarze, na ile na to pozwalały posiadane środki medyczne. Brakowało żywności, bielizny, ciepłej odzieży i leków. Żołnierze dostali się do niewoli praktycznie prosto z barykad, w lekkich mundurach lub ubraniach cywilnych, które po ponad dwumiesięcznych walkach były w złym stanie. Paczki Czerwonego Krzyża poprawiły nieco sytuację, a kawa, czekolada i papierosy wymieniano na podstawowe środki spożywcze. Wbrew postanowieniom aktu kapitulacji jeńcom odebrano wszystkie dokumenty wystawione przez dowództwo powstania i zarekwirowano 2 mln zł, które były w ich posiadaniu. Oficerom nie pozwolono na posiadanie broni krótkiej nawet bez amunicji. Wąskie grono wyższych oficerów z dowództwa powstania miało uzasadnione obawy, ponieważ wydane dokumenty służyły również do ukrycia prawdziwych stopni wojskowych i pełnionych funkcji. Wśród jeńców byli „Cichociemni”, żołnierze oddziałów dywersyjnych, i dowództwo Szarych Szeregów, m.in.  płk Stanisław Broniewski. Wbrew postanowieniom konwencji genewskiej oficerów ulokowano w stalagu, a nie w oflagu.

Baraki nie były przystosowane do nadchodzącej jesieni i zimy. Komendantura zaproponowała zorganizowanie grup jeńców, którzy będą codziennie wychodzili pod strażą do pobliskiego lasu w celu zbierania drewna na opał. Międzynarodowe konwencje zabraniały wykorzystywania jeńców wojennych do pracy na rzecz wroga, ale wobec perspektywy mieszkania w nieogrzewanych barakach jeńcy zadecydowali o podjęciu tej pracy. Niepisany kodeks oficerski nakazywał wykorzystanie każdej okazji do ucieczki, by móc kontynuować walkę. Taką możliwość dawały wyjścia poza ogrodzenie obozu. Dla dwóch jeńców próba ucieczki zakończyła się śmiercią:

 

MICHAŁ BUSŁOWICZ por. ps. „Bociek”, „Janusz”

* 27.5.1912 Krzemienica

† 12.1944 schwytany w Holandii, zastrzelony podczas ponownej próby ucieczki w czasie transportu powrotnego do Bergen-Belsen

 

BOLESŁAW NASIOROWSKI por. ps. „Edmund”

po ucieczce uznany za zaginionego, ewentualnie zastrzelony podczas ucieczki w listopadzie 1944 r.

 

Kilka dni po przybyciu oficerów Armii Krajowej z macierzystegoo obozu w Fallingbostel przetransportowano tu również pierwszą grupę 90 kobiet, 2 dzieci i 8 dziewcząt pełniących funkcję ordynansów. 1 listopada przybyły następne kobiety, w wyniku czego została utworzona żeńska część fili Stalagu XI B. Również one zostały pozbawione statusu jeńca wojennego i  zmuszone do pracy. Wskutek stawianego oporu 10 kobiet przewieziono do specjalnego obozu karnego SS Straflager XXI w Salzgitter-Hallendorf. W połowie grudnia 1944 r. kobiety podoficerowie oraz żołnierki zostały wywiezione do Stalagu VI C Oberlangen. Jako ostatnie wyjechały kobiety oficerowie do Oflagu IX C Molsdorf. 10 stycznia 1945 r. wszyscy zostali przeniesieni do macierzystego obozu i następnego dnia transportem kolejowym przewiezieni do Oflagu II D Groß Born. Po tygodniowym pobycie wysłano ich na 800-kilometrowy marsz w kierunku zachodnim. 30 marca 1945 r. dotarli do Stalagu X B Sandbostel. Część byłych jeńców udała się w dalszy 160-kilkometrowy marsz do Oflagu X C Lubeka.

Już w początkowej fazie trwania powstania warszawskiego do Bergen-Belsen trafiały pierwsze transporty ludności cywilnej Warszawy. Setki warszawiaków umieszczonych pierwotnie w innych obozach koncentracyjnych trafiło w późniejszym okresie do obozu koncentracyjnego z transportami ewakuacyjnymi. Nie wszyscy żołnierze Armii Krajowej zdecydowali się na niewolę w obozach jenieckich – część uczestników powstania pozostała w zniszczonej stolicy. Nie wszystkim też udało się wydostać poza granice miasta, które było systematycznie pacyfikowane i niszczone przez oddziały SS i Wehrmachtu. Wielu podzieliło los cywilnej ludności Warszawy i znalazło się w obozach koncentracyjnych. W potwierdzonej dotychczas liczbie 2272 polskich ofiar KZ Bergen-Belsen większość stanowią cywilni mieszkańcy Warszawy. Przynajmniej ośmiu z nich było czynnymi członkami ruchu oporu w szeregach Armii Krajowej i uczestnikami powstania warszawskiego. Przytoczone poniżej nazwiska ofiar obozu pochodzą z różnych źródeł:

 

ELŻBIETA GŁAZOWSKA plut. ps. „Głazowa”

* 29.10.1909 Warszawa

† 3.1.1945 jej grób jest jedynym

 

DOBRANOC JERZY strz. ps. „Rejak” „K-8”

* 12.2.1927 Warszawa

† 6.1.1945

 

MAJER ALEKSANDRA ps. „Olga”

* 1904 Kraków

† 3.1945

 

BIAŁKOWSKA IRENA ZOFIA (siostrzenica Aleksandry Majer)

* 24.9.1924 Wilno

† 4.1945

 

BRONIEWSKA-MARCINIAK ZOFIA 

* 24.12.1914 Brześć Kujawski

† 14.4.1945

 

ZOFIA BRONIEWSKA-MARCINIAKOWA

* 14 .12.1914 Warszawa

† 16.4.1945

 

WUDARSKA MARIA sanitariuszka ps. „Bakcyl”

* 22.7.1909 Ostrołęka

† 4.1945

 

FORNALSKI RYSZARD strz. ps. „Tyr”

† 4.1945

 

CAMPIONI OLGA ps. „Rita”

* 1897 Warszawa

 

PRZEWOŹNY PIOTR kpr.

* 3.4.1909 Pułtusk

 

BARAŃSKI ZYGMUNT strz.

* 14.5.1928 Warszawa

 

DUDEK STEFANIA 

 

GUTOWSKA ZOFIA 

† 13.3.1945

 

HLEBOWICH WIKTORIA JAROSŁAWA 

31.12.1914 Piotrogród

† 16.3.1945

 

KORDECKA MARIA 

* 22.12.1912 Mikołajowice

† początek 1945

 

KRAKÓWKA HELENA 

* 11.8.1915 Wodzisław Śląski

† 15.4.1945

 

SKUPIEŃ KRYSTYNA 

* 26.2.1892

† 1945

 

WACŁAWA LUTOBORSKA

* 28.9.1901

 

JADWIGA LUTOBORSKA

* 8.8.1903 Warszawa

† 4.1945

 

Tosia Grünberg 

* Tarnów

† kilka dni po wyzwoleniu obozu  

 

Paweł Przeworski 

Warszawa

† 15 lat, kwiecień 1945

Mediathek Sorted

Mediateka
  • Kamienie nagrobne miesja pamięci

  • Kamienie nagrobne miesja pamięci

  • Kamienie nagrobne miesja pamięci