Luckenwalde
We wrześniu 1939 r. przybyli do Luckenwalde polscy jeńcy wojenni. Zostali oni ulokowani w namiotach o wielkości 12 x 35 metrów i skierowani do budowy baraków oraz innych budynków i urządzeń obozowych. Intensywne prace budowlane trwały przez całą zimę 1939/1940. Cały kompleks obozowy składał się z ok. 100 murowanych baraków i 50 namiotów. Po Polakach przybyli do stalagu Holendrzy i Belgowie, którzy po kilku tygodniach lub miesiącach ustąpili miejsca 40 000 jeńców wojennych z Francji. Po kapitulacji armii włoskiej zakwaterowano kolejne 16 000 jeńców, którzy po krótkim pobycie zostali rozesłani do innych obozów jenieckich. Pod koniec działań wojennych do Luckenwalde przeniesiono jeńców amerykańskich, rumuńskich i ponownie angielskich oraz polskich. Wśród Polaków znaleźli się również żołnierze Armii Krajowej – uczestnicy powstania warszawskiego. Obok przybyłych pod koniec 1941 r. tysięcy rosyjskich jeńców Francuzi stanowili do zakończenia wojny największą grupę. W sumie przez Stalag III A Luckenwade przeszło ponad 200 000 jeńców wojennych, przedstawicieli dziesięciu narodowości.
Obóz był największym w okręgu Brandenburg – Berlin i jednym z największych w Rzeszy Niemieckiej. W obozie głównym przebywało przeciętnie od 6000 do 8000 jeńców, a tysiące innych pracowało przymusowo w ponad 1000 komand pracy. Najgorzej traktowani w obozie i komandach pracy byli rosyjscy jeńcy, pozbawieni ochrony międzynarodowych konwencji. Ponieśli oni największe straty: tylko zimą 1941/1942 podczas epidemii tyfusu zmarło ok. 2500 jeńców rosyjskich. Grzebano ich anonimowo w masowych grobach. Najczęstszymi przyczynami śmierci wśród jeńców nierosyjskich były infekcje, gruźlica, wypadki przy pracy, samobójstwa i zastrzelenie w czasie rzekomych ucieczek. Grzebano ich z honorami wojskowymi w pojedynczych grobach.
Na początku 1945 r., gdy Armia Czerwona zagrażała terenom położonym na wschodnim brzegu Odry, w marszu ewakuacyjnym do Luckenwalde dotarło blisko tysiąc jeńców wojennych ze Stalagu III B Fürstenberg, co spowodowało pogorszenie i tak już złych warunków zaopatrzenia, medycznych i sanitarnych, w skutek czego zwiększyła się liczba ofiar śmiertelnych, zwłaszcza wśród jeńców rosyjskich. W ostatnich tygodniach działań na wieść o zbliżaniu się wojsk radzieckich załoga wartownicza na czele z kadrą oficerską opuściła obóz. 22 kwietnia 1945 r. został on wyzwolony przez Rosjan.
Na cmentarzu przyobozowym w kwaterach narodowościowych ostatnie miejsce spoczynku znalazło ok. 5000 rosyjskich jeńców wojennych. Po wojnie komisje rządowe z Francji i Wielkiej Brytanii ekshumowały i przeniosły na ziemie ojczyste swoich obywateli zmarłych w Luckenwalde. W 1992 r. włoski rząd powołał komisję, która uczyniła to samo z 215 grobami zmarłych włoskich internowanych żołnierzy. W części jugosłowiańskiej, w której znajduje się kilkanaście kamieni nagrobnych i płyt informujących o losie jugosłowiańskich jeńców, spoczywają bez oznakowania grobów również Polacy.
Po zjednoczeniu Niemiec były Stalag III A i cmentarz przyobozowy doczekały się upamiętnienia – pierwotnie urzędowego w ramach przepisów o ochronie grobów wojennych, a następnie dokonanego przez społeczeństwo i władze miasta Luckenwalde. Powstała inicjatywa społeczna pod nazwą Luckewalder Heimatfreunde e.V., która postawiła sobie za zadanie uporządkowanie dokumentacji i utworzenie na pozostałościach cmentarza miejsca pamięci, które we wrześniu 2009 r. uroczyście rozpoczęło swoją działalność. Równocześnie w miejskim muzeum utworzono ekspozycję i archiwum przedstawiającą historię stalagu i pobytu w nim jeńców.
Poniżej zamieszczono alfabetyczną listę imienną polskich jeńców wojennych zmarłych w Stalagu III A Luckenwalde, których pochowano w jugosłowiańskiej kwaterze (w czasie sporządzania dokumentacji groby były nierozpoznawalne, a różnice w cmentarnych listach imiennych zaznaczono w nawiasach):
BOCHODNICKI METODY (Bocholnica Mefody)
podoficer
* 6.4.1913 Jeżów
† 13.2.1940 Luckenwalde
BOCZKOWSKI STANISŁAW
plutonowy
* 17.11.1906 Nowogród pow. Łomża
† 28.4.1940 Luckenwalde
CIOSNAK JAN (Ciosniak)
żołnierz
* 20.2.1917 Ciosny (?) pow. Biłgoraj
† 15.2.1940 Luckenwalde
CZATYŃSKI STEFAN
żołnierz
† 29.9.1939 Luckenwalde
ENGEL S.
żołnierz (cywil)
† 20.9.1939 Luckenwalde
FRANEK IGNACY (Frank Ignacz)
żołnierz
* 24.1.1916 Brenno pow. Leszno
† 14.11.1939 Luckenwalde
Hulis Władysław (Hulist Wladyslaw)
żołnierz
* 25.1.1907 roku Dąbrowa Górnicza pow. Będzin
† 18.4.1940 Luckenwalde
JEZIERSKI JÓZEF (Jezewski Josef)
żołnierz
* 7.3.1899 Iloczew pow. Sieradz
† 11.1.1940 Luckenwalde
KNEBLOCH WŁADYSŁAW
kpt.
* 26.6.1893
† 12.5.1945 Luckenwalde
KRYSA ALEKSANDER
por. (cywil)
* 27.11.1890 roku
† 9.4.1945 Luckenwalde (9.4.1940)
KUCHTA FABIAN
plut.
* 15.2.1899 Janiczkowice
† 17.4.1940 Luckenwalde
LEDER MARCIN (niemiecki obywatel Leda Martin)
żołnierz
* 14.8.1910
† 19.11.1939 Luckenwalde
MALMED PEJSACH
żołnierz
* 15.1.1910 Czernawczyce pow. Brześć Litewski
† 25.12.1939 Luckenwalde
MORGUT FRANCISZEK
żołnierz
* 13.11.1909 Ragów pow. Puławy
† 15.3.1940 Luckenwalde
MOSOLEFT PIOTR
żołnierz
* 21.12.1904
† 20.9.1940 Luckenwalde
OLIWA MAKS (Oliva Max)
żołnierz
* 15.10.1899 Łódź
† 20.12.1939 Luckenwalde
PALUCHOWICZ LEON
żołnierz
* 24.6.1917 Serniki pow. Pińsk
† 7.3.1940 Luckenwalde
PIĄTKOWSKI CZESŁAW
żołnierz Wojska Polskiego lub Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego
* 16.7.1907
† 1.2.1945 Luckenwalde
ROGALSKI STANISŁAW
żołnierz
* 26.2.1911 Świerzów pow. Piotrków
† 29.10.1939 Luckenwalde
ROKITA STANISŁAW
żołnierz
* Rombielice koło Częstochowy
† 6.10.1939 Luckenwalde
ROSTAN JAN (Roslon Jan)
żołnierz
* 24.6.1906 Wola Galkowska koło Grójca
† 22.10.1940 Luckenwalde
RYSZANA JULIAN (Ryszawa Julian)
żołnierz
* 13.2.1907 Sitne pow. Radzymin
† 20.2.1940 Luckenwalde
SAPOR STANISŁAW
żołnierz
* 27.10.1916
† 9.12.1940 Luckenwalde
SARAPATA JÓZEF
por.
* 17.3.1886
† 11.2.1945 Luckenwalde
SIEMIENIAK JÓZEF
szer.
* 10.2.1913 Dobrojewo pow. Wronki
† 6.3.1940 Luckenwalde
ŚNIEGOCKI JÓZEF TEODOR
sierż.
* 20. 4.1914 Płock woj. warszawskie
† 29.1.1940 Luckenwalde
SOŁTYSIAK KAZIMIERZ
strz.
* 6.1.1907 Torsko pow. Jarocin
† 13.12.1939 Luckenwalde
STACHECKI WŁADYSŁAW (Stachniki)
st. strz.
* 5.9.1914 Buków koło Łodzi
† 3.11.1939 Luckenwalde
SUNIGOWSKI JÓZEF (Sunigocki)
żołnierz
* 20.2.1901
† 7.2.1940 Luckenwalde
SZELA FRANCISZEK
żołnierz (cywil)
* 15.6.1901 Melnik koło Rzeszowa
† 13.10.1940 Luckenwalde
SZŁACHECKI WŁADYSŁAW
żołnierz
* 29.4.1914
† 3.11.1939 Luckenwalde
URZĘDOWSKI KAZIMIERZ
żołnierz
† 8.10.1939 Luckenwalde
WACZNADZE MIKOŁAJ
pułk.
* 22.7.1884 Grorzdziel / Tiflis
† 24.5.1940 Luckenwalde
WALCZAK FELIKS
żołnierz
* 6.10.1903 Rybitwy pow. Łęczyca
† 20.10.1939 Luckenwalde
WOŁOSZYŃSKI WŁODZIMIERZ (Wotoschinski Wlodzin)
por.
* 15.8.1894
† 13.5.1945 Luckenwalde
ZACHROCZEWSKI / ZAKRZEWSKI HENRYK
żołnierz
* 10.1.1910
† 9.3.1940 Luckenwalde
ZAPOR STANISŁAW
żołnierz
* 27.10.1916
† 9.12.1940 Luckenwalde
ZRUM JERZY
żołnierz
* 6.2.1910
† 19.3.1940 Luckenwalde
JAKUBEK JÓZEF
cywil
* 19.01.1912 w Mischischewitz pow. Karthaus / Prusy Zachodnie
† 3.8.1939 Luckenwalde
KUBISCH TADEUSZ
cywil
* 27.10.1918 w Rogasen
† 8 czerwca ?
MATOGA JAN
cywil
* 26.6.1944 Luckenwalde
† 3.7.1944 Luckenwalde
RUTKOWSKI WŁADYSŁAW
cywil
* 25.2.1926 Warszawa
† 25.3.1945 Luckenwalde
SZABAN ELISABETH
cywil
† 1939 Luckenwalde
