KZ Vaihingen

11 sierpnia 1944 r. do obozu przybyło 2189 więźniów pochodzących ze zlikwidowanego 24 lipca tego roku getta w Radomiu. Dwuzmianowa 12-godzinna mordercza praca przez siedem dni w tygodniu przy budowie podziemnej fabryki pochłonęła 133 ofiary z tego transportu. Zmarli spoczęli na przyobozowym cmentarzu. Pod koniec października prace budowlane zostały przerwane z powodu ciągłych bombardowań przez lotnictwo alianckie. Nie oznaczało to jednak likwidacji podobozu Vaihingen. Komendantura obozu koncentracyjnego Natzweiler zadecydowała bowiem o utworzeniu specjalnego obozu dla chorych i umierających ze wszystkich podobozów. Aby utrzymać w tajemnicy przeznaczenie tego obozu, zbudowano dodatkowy tor, ukryty przed wzrokiem okolicznych mieszkańców, biegnący od kamieniołomu do bramy obozowej. Służył on do przewozu chorych lub opadłych z sił więźniów, a często także zmarłych w czasie transportu. Platformy z tymi więźniami pchali po torach ci, którzy jeszcze mieli na to siłę.

W późniejszym momencie zbudowano dodatkowy barak dla chorych, jedyny z bieżącą wodą. Od stycznia 1945 r. personel medyczny stanowili dwaj więźniowie-lekarze, dysponujący minimalną ilością środków medycznych. Oficjalny niemiecki lekarz obozowy nie przejawiał żadnego zainteresowania sytuacją chorych. 10 listopada 1944 r. przybył pierwszy 500-osobowy transport, a do początku marca następnego roku zarejestrowano 25 transportów z chorymi i umierającymi, które przybyły z podobozów KZ Nazweiler w Heppenheim, z Frankfurtu, Leonbergu, Hessental, Neckargerach, Neckararelz, Mannheim-Sanhofen, Echterdingen, Wasseralfingen, Bensheimu, Haifingen, Kochendorfu i Haslach. W pięciu niewielkich barakach umieszczono łącznie 2442 więźniów, przedstawicieli 25 narodowości, pochodzących przede wszystkim z Polski, Rosji i Francji. Osadzeni umierali pozbawieni podstawowych środków medycznych, wyżywienia, zamarzając w nieogrzewanych barakach oraz na skutek epidemii tyfusu plamistego, która została zawleczona do obozu 16 lutego z jednym z transportów. Do KZ Vaihingen zostało wysłanych z kilkunastu podobozów 1177 Polaków; 771 z nich znalazło ostatnie miejsce spoczynku na cmentarzu obozowym. Ostatni zanotowany transport, liczący 94 chorych, niezdolnych do dalszej pracy więźniów, przyjechał do obozu śmierci 11 marca 1945 r. z KZ Mannheim-Sandhofen. Z transportu warszawskiego zmarło 154 ludzi, wyselekcjonowanych w KZ Dachau do pracy w Mannheim. Pochowano ich na cmentarzu obozu Vaihingen.

W listopadzie 1946 r. amerykańskie władze wojskowe przekazały polskiemu państwu członków oddziałów wartowniczych SS, których po dalszych śledztwach sądzono w Radomiu. W osobnym procesie, który odbył się w Lublinie, na karę śmierci skazano członka kierownictwa – Möllera. Dalszy proces odbył się przed francuskim trybunałem w Rastatt, gdzie osądzono komendanta oddziałów wartowniczych Lautenschlagera i 42 wartowników SS z podobozów Vaihingen, Unterriexingen, Hassental i Kochendorf. Zapadło 10 wyroków śmierci, a 8 osób uniewinniono, z kolei Lautenschlager został skazany na dożywotni pobyt w obozie pracy. W październiku 1945 r. w efekcie zarządzenia alianckich władz okupacyjnych na miejscu masowych grobów ofiar obozu śmierci utworzono cmentarz wojenny. W 1954 r. francuska komisja rządowa dokonała ekshumacji 1488 ofiar, 221 zostało zidentyfikowanych i przeniesionych do swoich krajów ojczystych.

Dziś na cmentarzu, założonym w latach 1956–1958, znajdują się 744 betonowe bezimienne nagrobki, pod którymi spoczywa 1267 ofiar KZ Vaihingen. Dzięki społecznej inicjatywie w 1990 r. powstało stowarzyszenie KZ-Vaihingen/Enz e.V. Jego głównym celem było utworzenie miejsca pamięci po byłym obozie. W 2005 r., po 15 latach gromadzenia informacji historycznych i środków finansowych, powstało miejsce pamięci. Towarzystwo opiekuje się również cmentarzem, na którym 744 nagrobki z podwójnymi numerami od 1 do 1488 spełniają symboliczną rolę, nie oznaczając konkretnego grobu.