KZ Mittelbau-Dora

Od stycznia 1944 r. zaczęto stopniowo umieszczać pracowników przymusowch w ukończonych barakach, podczas gdy w zakładzie ruszyła produkcja niemieckich rakiet V1 i V2, do której przywożono nowych więźniów z innych obozów. Ci, którzy przeżyli prace budowlane, w marcu zostali skierowani do podobozu w pobliżu miejscowości Nordhausen, gdzie musieli kontynuować morderczą pracę dla III Rzeszy. Zwiększone potrzeby zbrojeniowe wymagały coraz większej liczby robotników, w wyniku czego obóz stał się 28 listopada 1944 r. samodzielnym obozem koncentracyjnym, gdzie zmuszano do pracy więźniów z innych obozów, jeńców wojennych i obcokrajowców – pracowników przymusowych. N początku 1945 r. w Mittelbau-Dora oraz w jego ok. 40 podobozach znajdowało się ponad 40 000 osób z niemalże całej Europy.

Wraz ze zbliżającym się frontem wschodnim zwiększała się liczba marszów ewakuacyjnych. W ich efekcie w obozie znalazło się następnych 16 000 osób, co jeszcze pogorszyło i tak już dramatyczne warunki i zwiększyło śmiertelność. Między styczniem a kwietniem 1945 r. zmarło 6000 uwięzionych. W kwietniu nastąpiła ewakuacja Mittelbau-Dora, a tysiące wyczerpanych i chorych ludzi wtłoczono do wagonów bydlęcych i towarowych lub zmuszono do marszu śmierci i wysłano w kierunku KZ Bergen-Belsen, Sachsenhausen i Ravensbrück. Członkowie SS, Wehrmachtu i Volkssturmu zamordowali przy tym 1000 osób, które zamknięto w stodole przy Gardelegen, a potem podpalono. Szacowana liczba ofiar ewakuacji wynosi łącznie 8000. Ci, którzy przeżyli marsze lub transporty, zostali wyzwoleni pomiędzy środkiem kwietnia i początkiem maja. Obóz KZ Mittelbau-Dora, w którym zostali nieliczni więźniowie włoscy i kilku chorych, został wyzwolony 11 kwietnia 1945 r. przez amerykańskich żołnierzy.   

Lista imienna żołnierzy Armii Krajowej, uczestników powstania warszawskiego, zmarłych w obozie koncentracyjnym Mittelbau-Dora:

ĆWIKIEL WŁADYSŁAW ppor. ps. „Cień”, oficer rezerwy

† 1945

DYBICZ JAN strz.

* 15.7.1918 Cecylówka

do 3.5 więzień obozu

KARWACKI RYSZARD kpr. pchor. ps. „Gniewosz”

* 30.11.1924  Warszawa

† 1945

ZAKRZEWSKI WŁADYSŁAW ppor. ps. „Brzoza”

* 25.6.1905

† 3.1945