Fürstenau

Część z wyszkolonych żołnierzy została później zrzucona na terytorium Polski jako Cichociemni. 2. Brygadę wzmocniono 2. Batalionem Strzelców i na wniosek Sosabowskiego. Wódz Naczelny gen. Sikorski rozkazem z dnia 9 października 1941 r. powołał 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową stacjonującą w hrabstwie Fife w Szkocji. Brygada podlegała tylko Naczelnemu Wodzowi, a jej przyszły udział w boju był ściśle związany z działaniami na terenie okupowanej Polski. W 1942 r. Brygada została znacznie wzmocniona żołnierzami ewakuowanymi z Rosji Sowieckiej. Kiedy się okazało, że kondycja fizyczna wyniszczonych sowieckimi łagrami i niemłodych już żołnierzy jest mizerna, na terenie stacjonowania Brygady w Largo House utworzono ośrodek, w którym prowadzono specjalny program rozwoju fizycznego. Ośrodek przyjął nazwę Małpiego Gaju. Dopiero w 1943 r. Anglicy zatwierdzili etat Brygady Spadochronowej i od tej chwili zaczęli zabiegać, by przeszła ona pod dowództwo brytyjskie, czemu był niechętny rząd Polski oraz sam Sosabowski. Dopiero po wyraźnym ultimatum strony brytyjskiej z dniem 6 czerwca 1944 r. Brygada weszła w skład 1. Brytyjskiego Korpusu Powietrzno-Desantowego. Od tej chwili do jednostki począł docierać najnowszy sprzęt i wyposażenie, ruszyło też szkolenie spadochronowe ze skokami batalionowymi i całej brygady. W sierpniu 1944 r. 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa osiągnęła gotowość bojową.

12 września 1944 r. na odprawie w dowództwie 1. Brytyjskiej Dywizji Powietrznodesantowej podano wytyczne i rozkazy dotyczące operacji „Market-Garden”. Obydwa ugrupowania wojskowe miały zająć i utrzymać mosty w Arnhem. Początek operacji wyznaczono na 17 września 1944 r. Żołnierze mieli się desantować w trzech rzutach. W dniach 18 i 19 września zdołano wysłać tylko rzuty szybowcowe. Główna część skakała dopiero 21 września. Sytuacja wokół Arnhem zmusiła aliantów do zmiany rejonu zrzutu i ostatecznie polscy spadochroniarze wylądowali w pobliżu miasteczka Driel. Po zakończeniu walk Brygada została wycofana w rejon Ravenstein–Herpen–Neerloon z zadaniem ochrony lotnisk i mostów. Na początku października wróciła do Anglii. Straty w czasie bitwy pod Arnhem wyniosły 93 zabitych, 249 rannych i blisko 80 wziętych do niewoli. Po powrocie pod naciskiem Brytyjczyków, a szczególnie gen. Browninga (dowódcy 1. Korpusu Powietrznodesantowego), Sosabowski został zwolniony. Nowym dowódcą został płk Władysław Rawicz-Szczerbo. W maju 1945 r. jednostka miała zastąpić Czechosłowacką Brygadę Pancerną w oblężeniu Dunkierki, jednak koniec wojny w Europie spowodował, że została skierowana do służby okupacyjnej w Niemczech, którą pełniła u boku 1. Polskiej Dywizji Pancernej. W 1947 r. 2. Brygada została sprowadzona do Wielkiej Brytanii, gdzie rozwiązano ją 18 lipca 1947 r.

Na cmentarzu w Fürstenau przy Parkstraße znajduje się kwatera wojenna, w której zostali pochowani żołnierze 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej zmarli w latach 1945–1947.

Kwatera z 40 grobami jest oznaczona kamienną płytą z tekstem w języku niemieckim:

 

KWATERA WOJENNA POLAKÓW, KTÓRZY ZMARLI W LATACH 1939–1945

 

Pomiędzy grobami został ustawiony kamień z wykutym krzyżem i tekstem w języku niemieckim:

 

POCHOWANYM TUTAJ ZMARŁYM

 

ADAMCZYK JAN strz. Komp. Zaop.

* 2.2.1925 Dębieńsko Wielkie/Rybnik

† 28.1.1946 Schwagstorf

R-C Service Number: 1925/163/I-35313

 

BADURA JAN strz. Komp. Sanit.

* 8.5.1923 Simoradz

† 1.7.1945 Kattenkamm

R-C Service Number: 1923/260/I-55088

 

BALCER ZBIGNIEW ppor.

* 25.3.1911 Kraków

† 7.1.1946 Bippen

 

BARTOSIK ANTONI st. sierż. 1 Bat.

* 1906 Furmanów

† 21.3.1947 Münster brytyjski szpital

R-C Service Number: 1923/260/I-55088.1906/27/I-12350

 

BIELECKI JAN por. 2 Bat.

* 28.12.1918 Wiedeń

† 7.9.1945 Schwagstorf

R-C Service Number: 1918/40/I-12350

 

BRAMSKI ROMAN strz. 2 Bat.

* 15.12.1926 Storlus

† 25.4.1946 Schwagtorf

R-C Service Number: 1926/131/I-54326

 

CHŁOPIŃSKI KAZIMIERZ kapral 1 Bat.

* 10.7.1919 Dobra

† 29.9.1945 Schwagtorf

R-C Service Number: 1919/31/I-23971

 

CIEGOWSKI STANISŁAW strz. 2 Bat.

* 25.10.1921 Krygliszki-Myszagóra

† 14.11.1946 Münster brytyjski szpital

R-C Service Number: 1921/88/I-52033

 

CZUPICH JÓZEF plut. 1 Komp. Sanit.

* 28.7.1919 Grodzisko Dolne

† 28.8.1946 Nortrup

R-C Service Number: 1919/30/I-23810

 

DENOCH ZBIGNIEW kapr. Komp. Zaop.

* 17.5.1922 Ostrołęka

† 1.5.1947 Münster brytyjski szpital

R-C Service Number: 1922/20I-28360

 

FABER HENRYK kan.

* 30.9.1925 Marchowice

† 1.7. Nortrup

R-C Service Number: 1925/121/I-46139

 

FOJT JAN strz. Komp. Zaop.

* 24.5.1923 Borowa Wieś

† 14.4.1945 Fürstenau

R-C Service Number: 1923/117/I-36277

 

GACEK MATEUSZ Dyw. Ppanc.

* 23.12.1918 Tarnowica Polna

† 4.9.1945 Bippen

R-C Service Number: 1918/32/I-25842

 

GROSFELD WITOLD plut. Komp. Zaop.

* 15.5.1914 Łomża

† 18.7.1945 Fürstenau

R-C Service Number:1914/62/I-28426

 

GULBIŃSKI JÓZEF ppor. 3 Bat.

* 4.7.1918 Nowa Wlejka

† 29.1.1946 Bersenbrück

R-C Service Number:Ofizera nr 147B

 

JAKUBIEL CZSŁAW kapr. Komp. Zaop.

* 23.1.1917 Bipuciszki

† 28.10.1946 Bramsche

R-C Service Number:1917/40/I-28586

 

JANKOWIAK JÓZEF plut. Komp. Zaop.

† 1.12.1945 Fürstenau

 

JÓZFOWICZ KAZIMIERZ kapr. Kom. Zaop.

* 21.5.1921 Biłystok

† 31.8.1945 Nortrup

R-C Service Number:1921/32/I-29102

 

KOMALA STANISŁAW sierż. 2 Bat.

* 5.2.1917 Deblin

† 13.1.1947 Schwagstorf

R-C Service Number:1917/41/I-5006

 

KOPROWSKI WACŁAW Marian plut. Komp. Sap.

* 16.9.1911 Warszawa

† 9.8.1945 Vörden

R-C Service Number:1911/147/I-30237

 

KOWALSKI JERZY st. strz. Kw. Główna

* 19.10.1921 Warszawa

† 13.12.1945 Bersenbrück

R-C Service Number:1921/62/7I-85787

 

KRUSZYŃSLI EDWARD st. strz. 3 Bat.

* 11.3.1919 Złodkowice

† 11.5.1946 Holdorf

R-C Service Number:1919/150/I-25859

 

LESZCZYŃSKI JULIAN st. strz. 1 Bat.

* 10.12.1919 Germakówka

† 3.3.1947

R-C Service Number:1919/38/I-30650

 

LITWIN MIECZYSŁAW kpt. Komp. Zaop.

 * 14.8.1909 Przeworsk

† 04.11.1945 Haselünne

R-C Service Number: Officers Service No. 4478

 

MACHAJ PIOTR kapr. Komp. Zaop.

* 3.7.1920 Wyżyce

 † 4.11.1945 Vörden

R-C Service Number:1920/65/I-25651

 

MALIŃSKI JÓZEF st. strz. 3 Bat.

* 1.12.1923 Gostyczyn

† 7.1946 Neuenkirchen

R-C Service Number:1919/150/I-25859

 

MICHALAK WACŁAW strz. 1 Bat.

* 13.9.1913Dziwie

† 17.9.1946 Bramsche

R-C Service Number:1913/80/I-30321

 

MORAWSKI ANTONI plut.

* 6.10.1908

† 03.09.1945 nierejestrowany

 

PALUL BOLESŁAW sierż. 1 Bat.

* 8.9.1908 Wilno

† 31.1.1946 Bramsche

R-C Service Number:1908/37/I-23120

 

PERUCKI JAN kapr. 1 Bat.

* 4.12.1917 Chałupki

† 6.7.1945 Bramsche R-C Service Number:1917/79/I-30203

 

PYRGIŻ STEFAN st. strz.

* 1.11.1925 Gilowice

† 29.6.1945

R-C Service Number:1925/114/I-36277

 

ROJ MARIAN kan. Ppanc.

* 5.4.1921 Łódź

† 5.11.1946 Bersenbrück

R-C Service Number:1921/185/I-42750

 

RZEPKA ANTONI st. sap.

* 2.1.1924 Lasowice

R-C Service Number:1924/263/I-36549

 

STACHOWSKI ANTONI bomb. Dyw. Art. Lekkiej

* 16.3.1912 Jakubówka

† 17.10.1946 koło Bramsche

R-C Service Number:1912/100/I-23246

 

SULISŁAWSKI LEON ppor. 3 Bat.

* 14.6.1921 Chyrów

† 15.6.1946Marcen

R-C Service Number:1921/131/I-30089. Off. No. 01743

 

SZAREJKO JAN strz. Oddział Łączno.

* 12.7.1925 Wilno

† 28.2.1947 Gehrde

R-C Service Number:1925/1012I-42838

 

SOŁTYSEK PAWEŁ kapr. 2 Bat.

* 28.6.1923 Stara Kuźnia

† 23.2.1947 Fürstenau

R-C Service Number:1923/141/I-37136

 

TANDECKI BERNARD strz.

* 17.1.1926 Łakie

† 24.4.1947 Vörden

R-C Service Number:1926/17/I-51497

 

TOMALKA BERNARD kapr. Komp. Sap.

* 19.5.1921 Dąbrówka Wielka

† 9.8.1945 Vörden

R-C Service Number:1921/33/I-31065

 

TYBURSKI JÓZEF kapr. 3 Bat.

* 27.8.1920 Szaba

† 17.7.1945 Russel

R-C Service Number:1920/102/I-64452

 

ZAIK BRONISŁAW kapr. 3 Bat.

* 11.5.1923 Ksążenica

† 29.3.1946 Rhede

R-C Service Number:1923/200/I-48243

 

ZAPAŁOWSKI ZDZISŁAW Szczepan ppor. Kom. Sap.

* 24.12.1917 Warszawa

† 31.8.1945 Nortrup

R-C Service Number:1917/15/I-241. Off. No. 9494

 

ŻUKOWSKI WACŁAW kapr. Dyw. Art. Lekkiej

* 23.6.1912 Wielkowice

† 22.10.1945 Haselünne

R-C Service Number:1912/45/I-30388