Raczyński-Palais

“Reichstag stoi na polskiej ziemi” mówi z dumą berliński przewodnik Tomek, wzbudzając po raz kolejny żywe zainteresowanie grupy polskich turystów. Słowa lekko przesadzone. Prawda jest taka, że Reichstag nie stoi na polskiej ziemi, ale na fundamentach pałacu Raczyńskich. Raczyński? Nie może być bardziej polsko brzmiącego nazwiska. 

Atanazy Raczyński, polski hrabia i jednocześnie pruski dyplomata, wywodzący się z wpływowej, poznańskiej rodziny szlacheckiej skończył właśnie 46 lat gdy przeprowadził się w 1834 roku do Berlina. Jako zagorzały zwolennik Napoleona, Raczyński walczył po stronie Francuzów na rzecz niepodległości Polski. Po zakończeniu epoki napoleońskiej w Europie, wyraził swoją lojalność w stosunku do króla pruskiego i działał na rzecz popularyzacji polskiej kultury w rządzonej przez Prusów Wielkopolsce. Jednak nie było łatwo, zasłużyć sobie na zaufanie władcy. Swoją lojalność trzeba było wielokrotnie potwierdzać. Raczyński miał ku temu okazję, obejmując z ramienia Prus stanowiska dyplomatyczne w Kopenhadze, Madrycie i Lizbonie.

Aby wzmocnić swoją pozycję w Berlinie, hrabia kupił dom w centrum Berlina przy ulicy Unter den Linden 21, w którym otworzył publiczną i otwartą dla zwiedzających galerię ze swoimi zbiorami. Anastazy Raczyński już od wczesnych lat swojej młodości zbierał obrazy starych mistrzów i współczesnych jemu artystów. Sam był znany jako hojny mecenas sztuki i jej znawca. Niespełna po dziesięciu latach po przybyciu do Berlina, zdecydował o rozbudowie swojej galerii i sfinansował budowę nowego pałacu Raczyńskich na placu niedaleko od Bramy Brandenburskiej.

Prawo użytkowania tego terenu nadał mu król Fryderyk Wilhelm IV z zastrzeżeniem, że wszystkie obrazy powinny być udostępnione dla publiczności. W ten sposób w latach 1842 - 1844 wybudowano Pałac Raczyńskich i otwarto w nim galerię sztuki z prywatnymi zbiorami poznańskiego hrabi. Trzydzieści lat później nad pałacem zebrały się czarne chmury. Po powstaniu Rzeszy Niemieckiej w 1871 roku, deputowani politycy potrzebowali miejsca na organizację dużych obrad. Plany padły na teren położony na południowym krańcu Königsplatz, dokładnie ten, na którym stał już pałac Raczyńskiego. 

Pruskie dążenie do celu, poparcie króla i dużo pieniędzy pomogły zrealizować plany deputatów. Po śmierci Atanazego Raczyńskiego w 1874 roku jego syn Karol Edward sprzedał pałac państwu niemieckiemu. Budowla została zburzona. I tak niemiecki Reichstag stoi na miejscu, na którym polski hrabia i pruski dyplomata w jednej osobie, organizował wystawy sztuki. Kolekcja obrazów Raczyńskiego została przeniesiona w 1904 roku z powrotem do Poznania, gdzie po dziś dzień jest eksponowana i stanowi dużą część zbiorów zagranicznych obrazów Muzeum Narodowego.

Adam Gusowski, luty 2014 r.