Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi Piastowie: Bolesław III Krzywousty – rok 1115
W 1115 roku Bolesław III Krzywousty (ur. 1086, zm. 1138), książę Polski, poślubia Salomeę z Bergu [niem. Salome von Berg] (ur. ok. 1099, zm. 1144), córkę Henryka I hrabiego Bergu [niem. Graf Heinrich I. von Berg] (zm. 1116).
Bolesław III przyszedł na świat w Krakowie w 1086 roku, jako syn księcia Polski Władysława I Hermana (ur. 1044, zm. 1102) i jego żony Judyty Przemyślidki (ur. 1056/1058, zm. 1086), córki czeskiego króla Wratysława II. W tym czasie Piastowie byli już pozbawieni godności królewskiej. Stało się to za sprawą stryja Bolesława, Bolesława II Śmiałego zwanego też Szczodrym, który w 1076 roku, ignorując znajdującego się w opresji króla Niemiec Henryka IV Salickiego [niem. Heinrich IV.], koronował się na króla Polski. Długo nim jednak nie był, ponieważ w wyniku zbrojnego buntu musiał uciec na Węgry. Władzę w Polsce przejął wtedy jego brat Władysław I Herman, aczkolwiek nie sięgnął po godność królewską. Co więcej, politykę państwa powierzył swojemu palatynowi Sieciechowi. Jeszcze za życia Władysława Hermana jego trzecia żona, Judyta Maria Szwabska (ur. między 1047 a 1054, zm. 1105) i Sieciech wykorzystywali synów Władysława – starszego Zbigniewa i młodszego Bolesława – dla własnych celów. Ostatecznie bratobójcza wojna między Zbigniewem i Bolesławem zakończyła się podziałem Polski w 1102 roku, w wyniku którego Zbigniew dostał Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze, a Bolesław III stał się władcą Śląska i Małopolski.
Jak sądzi historyk Eduard Mühle (*1957), do dziś trwa spór o to „czy podział władzy między Zbigniewem i Bolesławem został dokonany w oparciu o równoprawną czy o hierarchiczną relację [braci]”[1]. Wiadomo tylko, że roszczenie do panowania nad całym regnum Poloniae jeszcze przez dłuższy czas pozostaje nieuregulowane. Po wyprawach przeciwko pogańskim Słowianom na Pomorzu w latach 1107/1108 Bolesław wygania swojego starszego brata z kraju i rusza na Czechy. Zbigniew zwraca się do króla Niemiec Henryka V Salickiego [niem. Heinrich V.] o pomoc, na co ten żąda od Bolesława pokojowego podziału władzy, a gdy do tego nie dochodzi, wyprawia się przeciw Polsce i w 1109 roku oblega Głogów. Jednak cała ta wyprawa też nie przynosi oczekiwanego rezultatu[2]. Ostatecznie Bolesław kupuje pokój ze Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego, godząc się na płacenie trybutu i na powrót Zbigniewa w 1112/1113 roku. Krótko potem każe oślepić brata, przyczyniając się w ten sposób do jego śmierci. W odpowiedzi na to dostojnicy kościelni i świeccy domagają się pokuty w formie pielgrzymki; po jej zakończeniu w 1113 roku w Gnieźnie Bolesław zostaje ponownie przyjęty do kościoła. Konsekwencją dramatycznych zatargów o sukcesję było wprowadzenie senioralnego systemu władzy, tzw. senioratu, który miał polegać na przejęciu władzy zwierzchniej nad Polską przez najstarszego przedstawiciela rodu i obowiązywać po śmierci Bolesława III[3].
Polityka zagraniczna Bolesława III opierała się zarówno na sojuszach militarnych jak i na licznych aliansach małżeńskich – ze wszystkimi najważniejszymi państwami ościennymi jak Rusią Kijowską, Czechami, Węgrami, Pomorzem, saksońską Marchią Północną, Danią, Austrią oraz różnymi rodami książęcymi. W 1102 roku sam poślubił ruską księżniczkę Zbysławę kijowską, córkę wielkiego księcia kijowskiego Świętopełka II, zapewniając sobie wpływy na Rusi Kijowskiej, podobnie jak uczynili to jego przodkowie, czyli Bolesław I Chrobry, Kazimierz I Odnowiciel czy Bolesław II, który zgodnie z przekazem miał poślubić Wyczesławę, córkę wielkiego księcia kijowskiego Światosława II. Około 1126 roku doprowadził do ożenku pochodzącego z tego związku najstarszego syna Władysława II Wygnańca, przyszłego księcia seniora Polski i założyciela śląskiej linii Piastów, z Agnieszką austriacką [niem. Agnes von Babenberg], córką margrabiego austriackiego Leopolda III i wnuczką cesarza Henryka IV.
[1] E. Mühle, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 37.
[2] N. Kersken, P. Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020, s. 40 i nast.
[3] E. Mühle, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 39.
Po śmierci Zbysławy Bolesław postanawia uściślić relacje z Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego, przypuszczalnie by zakończyć wieloletni konflikt z Henrykiem V Salickim, w 1111 roku koronowanym na cesarza władcą Niemiec. W tym celu w 1115 roku zawiera związek małżeński z Salomeą, córką Henryka I, hrabiego Bergu [niem. Graf Heinrich von Berg], który wywodzi się z szwabskiego rodu rezydującego na zamku w Bergu koło Ehingen, przy tej okazji po raz pierwszy wzmiankowanego w źródłach. Matka Salomei, Adelajda [niem. Adelheid von Mochental], to córka Dypolda II [niem. Diepold II. von Vohburg] (zm. 1078), margrabiego Nordgau i Giengen [w Bawarii], której ród rezyduje na położonym na zachód od Ehingen zamku Mochental. Motywy, dla których hrabia Bergu prawie jednocześnie wydał trzy córki za książąt rządzących we wschodniej części Europy są do dziś niejasne[4]. Pierwszą z nich była siostra Salomei, Rycheza [niem. Rixa lub Richenza], która w 1111 roku poślubiła czeskiego księcia Władysława I, syna pierwszego króla Czech Wratysława II z dynastii Przemyślidów oraz polskiej księżniczki Świętosławy Swatawy, jedynej córki Kazimierza I Odnowiciela. Z kolei druga siostra Salomei, Zofia [niem. Sophia von Berg], została wydana za mąż w 1113 roku za Ottona II Czarnego, księcia ołomunieckiego i brneńskiego[5].
Salomea i Bolesław III nieprzerwanie pozostają w kontakcie z rodziną w Bergu i Mochentalu oraz wspierają położony na zachód od rodzinnych posiadłości klasztor benedyktyński w Zwiefalten, w którym Henryk I z Bergu na koniec życia przebywa jako mnich; gdzie umiera i zostaje pochowany w 1116 roku. Małżeństwo miało czternaścioro dzieci: Bolesław IV Kędzierzawy żeni się z kijowską księżniczką; Mieszko III Stary poślubia najpierw Elżbietę węgierską, następnie córkę kijowskiego księcia Eudoksję Izjasławówną; wybranką Kazimierza II Sprawiedliwego jest córka księcia z dynastii Przemyślidów; Ryksa Bolesławówna wychodzi za mąż kolejno za króla Szwecji Magnusa Silnego, księcia nowogrodzkiego Włodzimierza Wsiewołodowicza i króla Szwecji Swerkera I Starszego. Dobroniegę Ludgardę wydano około 1142 roku za Dytryka z Landsbergu [niem. Dietrich von Meißen]. Judyta Bolesławówna wychodzi za mąż najpierw za króla Węgier Władysława II, a w 1148 roku poślubia margrabiego Marchii Brandenburskiej Ottona I [niem. Otto I.]. Agnieszka zawiera małżeństwo z wielkim księciem kijowskim Mścisławem II; Przybysława – z księciem pomorskim Raciborem II; kolejna córka o nieznanym imieniu zostaje żoną hrabiego Konrada z Plötzkau, margrabiego Marchii Północnej. Gertrudę wysłano do klasztoru w Zwiefalten, gdzie zostaje zakonnicą. Około 1118 roku Adelajda, siostra Bolesława III, zostaje wydana za Dypolda III [niem. Diepold von Vohburg], który jest bratem teściowej Bolesława –Adelajdy z Mochentalu, co przynosi jej tytuł margrabiny Nordgau oraz Nabburga, Vohburga i Cham.
Związki małżeńskie między dynastiami panującymi służą wprawdzie realizacji polityki zagranicznej i celów dynastycznych, ale przyczyniają się także do ożywionej wymiany kulturalnej między zaangażowanymi państwami. Dowodem na to było już małżeństwo zawarte w 1013 roku między późniejszym królem Polski Mieszkiem II Lambertem (ur. 990, zm. 1034) a Rychezą Lotaryńską [niem. Richeza von Lothringen] (ur. ok. 996, zm. 1063) – małżonkowie nieprzerwanie wnosili wkład w transfer osób duchownych i nowoczesnej architektury sakralnej do Polski, a ich wnukowie, Bolesław II i Władysław I Herman, kontynuowali ich działania. Jednak wymiana kulturalna prowadzona w kontekście dynastycznych mariaży nie jest „interpretowana jako wyłącznie jednokierunkowy transfer kultury z Zachodu na Wschód, lecz jako wymiana w obu kierunkach” – podkreśla historyczka z Getyngi Hedwig Röckelein (ur. 1956). Przede wszystkim ogólnie przyjęte dla uroczystości weselnych „zasady wymiany darów zakładają transfer dóbr w obu kierunkach, czyli oparty na wzajemności. I faktycznie, abstrahując od współczesnych narodowo-patriotycznych interesów przejawiających się w interpretacji przekazów materialnych i pisemnych, średniowieczne relacje kulturalne odzwierciedlają taką właśnie wzajemną wymianę”[6].
[4] Kersken, Norbert, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, [w:] Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015, s. 93.
[5] Por. T. Weller, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002), s. 707.
[6] H. Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. A. Ranft, Berlin 2006, s. 129. Röckelein przytacza przykłady paramentów, naczyń liturgicznych oraz cennych rękopisów przekazanych w drodze wzajemnej wymiany między Wschodem (np. Węgrami) a Niemcami, do dziś przechowywanych w skarbach katedralnych i zbiorach bibliotecznych.
Bolesław III i Salomea z Bergu jako małżeństwo cały czas dbali o „żywą wymianę kulturalną”. Röckelein uważa, że „pozostałości ówczesnego obrotu towarowego”, szczegółowo udokumentowanego w rękopisach mnichów Bertolda [niem. Berthold] i Ortlieba, można podziwiać do dziś w rodowym klasztorze hrabiów Bergu w Szwabii – (dawnym) opactwie Zwiefalten. Obecnie znajdująca się w zbiorach Wirtemberskiej Biblioteki Krajowej (Württembergischen Landesbibliothek) kronika opactwa z XII w. zawiera skrupulatne zestawienie przekazanych przez małżonków darów, w której odnotowano nawet ich wartość pieniężną[7]. Z listy tej wynika, że Bolesław ofiarował klasztorowi między innymi czarną, wyszywaną w białe woły kapę, a także złote i srebrne naczynia [liturgiczne, przyp. tłum.] oraz cenne futra, zapewne wykonane w Polsce. Z kolei Salomea podarowała opactwu złotą stułę, dwie jedwabne alby, srebrny dzban, skrzynkę z kości słoniowej ze złoceniami, czerwony płaszcz ze złotym obszyciem i inny przetykany złotem płaszcz przeznaczony na ornat oraz bogato zdobione osłony na tylne oparcia ławek. Niektóre tkaniny były prawdopodobnie pochodzenia orientalnego.
W 1139 roku, rok po śmierci Bolesława, Salomea ofiarowuje konwentowi żeńskiemu podwójnego klasztoru Zwiefalten „najcenniejszy prezent”, a mianowicie „swoją córkę Gertrudę, jako zakonnicę” – pisze Röckelein. Kolejne hojne dary przekazuje podczas pobytu zwiefalteńskich mnichów w Polsce; są one zadośćuczynieniem, po tym, jak wraz z synami postanowiła nie oddać do klasztoru trzyletniej córki Agnieszki, lecz zaręczyć ją z jej rówieśnikiem, księciem kijowskim Mścisławem. W opisie tego wydarzenia wśród darowanych przedmiotów kronikarz klasztorny wymienia: „100 funtów srebra, ornat ze złotym haftem, złoty krzyż o wadze ponad 4 grzywien [...], stuła ozdobiona złotem z manipularzem, pas, dalmatyka w całości utkana ze złota, o wartości co najmniej 50 grzywien, tunicella utkana ze złota […], jedwabna zasłona, skrzynka z kości słoniowej, przepiękny kryształ, trzy konie, dwie uncje złota, dwa futra […], mitra biskupia z rękawiczkami, o wartości 4 grzywien, trzy palia i inne mniejsze podarki”, dodając, że wszystko dotarło do klasztoru bez uszczerbku, mimo tak dalekiej podróży i zagrożeń ze strony napotykanych rabusiów. Prócz tego ofiarowuje opactwu kosztowne relikwie ze spuścizny Bolesława, w tym prawą rękę pierwszego męczennika św. Szczepana (patrz zdj. poniżej), a także relikwie z bizantyjskiego dworu cesarskiego, które trafiały do Kijowa w posagach wydawanych za mąż księżniczek[8].
W obu dziesięcioleciach po ślubie działania Bolesława III skupiają się na podboju i chrystianizacji Pomorza. W wyprawach z lat 1116, 1119 i 1121 zdobywa ziemie u ujścia Odry, Pomorze Zachodnie i dwa główne grody – Kamień Pomorski i Szczecin oraz pokonuje księcia pomorskiego Warcisława I (ur. ok. 1100, zm. 1148), założyciela dynastii Gryfitów, którego zmusza do płacenia Polsce rocznego trybutu i zobowiązuje do przeprowadzenia chrystianizacji Pomorza. (Gryfici utrzymają władzę na Pomorzu aż do wymarcia ich rodu w 1637 roku.) W 1124/1125 roku, po pierwszych nieudanych próbach chrystianizacyjnych, Bolesław powierza tę sprawę biskupowi Ottonowi z Bambergu [niem. Otto I. von Bamberg], który w 1088 roku zaaranżował ślub jego ojca z Judytą Marią Salicką [niem. Judith von Schwaben], i wysyła go w pierwszą podróż misyjną na Pomorze Zachodnie. W tym czasie Warcisław, prawdopodobnie z pomocą Polaków, podbija tereny osadnictwa wieleckiego, na zachód od ujścia Odry aż do jeziora Müritz [Pojezierze Meklemburskie, przyp. tłum].
[7] Ortlieb [von Zwiefalten], De fundatione monasterii Zwivildensis libri 2, XII w., 55 kart, Cod.hist.qt.156, Württembergische Landesbibliothek, Stuttgart, źródło online: http://digital.wlb-stuttgart.de/sammlungen/sammlungsliste/werksansicht/?no_cache=1&tx_dlf%5Bid%5D=4299&tx_dlf%5Bpage%5D=91&tx_dlf%5Bdouble%5D=0&cHash=34c7d13f12107198b75a20e24fe99c70
[8] H. Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. A. Ranft, Berlin 2006, s. 131-133. – Po sekularyzacji klasztoru Zwiefalten w 1803 r. majątek klasztorny przewieziono do Stuttgartu, gdzie część obiektów została przetopiona. Pojedyncze relikty, wśród nich prawa ręka św. Szczepana umieszczona w relikwiarzu wykonanym w 1624 r. przez Augsburskiego Mistrza, znajdują się obecnie w publicznie dostępnych zbiorach parafii w Zwiefalten (szczegółowe informacje na temat św. Szczepana na portalu Ökumenisches Heiligenlexikon: https://www.heiligenlexikon.de/BiographienS/Stephanus.htm).
Po drugiej podróży misyjnej Ottona na tereny Wieletów w 1128 roku, wspieranej także przez króla Lotara III [niem. Lothar III.] pochodzącego z saskiego rodu arystokratycznego oraz niemieckich książąt, szlacheccy mieszkańcy Tymina [niem. Demmin], Wołogoszczy [niem. Wolgast] i Choćkowa [niem. Gützkow] przyjmują chrześcijaństwo na sejmiku w Uznamie [niem. Usedom]. W 1135 roku, na zjeździe w Merseburgu, Bolesław otrzymuje w lenno od Lotara Pomorze i Rugię [niem. Rügen]. Poza tym przy okazji tego spotkania, na którym uzgodniono zawarcie pokoju w sporze czesko-węgierskim o Śląsk, koronowany na cesarza w 1133 roku Lotar określa na nowo swoje relacje z Bolesławem. Wahają się one pomiędzy uległością i szacunkiem – w Merseburgu Bolesław występuje w charakterze nosiciela miecza cesarza, po czym wyrusza w pielgrzymkę do grobu biskupa Gotarda [niem. Godehard] (ur. 960, zm. 1038), którego czci i który w 1131 roku został kanonizowany. W drodze powrotnej do Polski udaje się do Magdeburga, gdzie „z polecenia Lotara zostaje przywitany z królewskimi honorami”[9]. Po wizycie kościołom i ołtarzom w Polsce – w Poznaniu, Kruszwicy, Włocławku, Kaliszu i Kostomłotach koło Środy Śląskiej – nadano patrocinium św. Gotarda[10].
Kwestia następstwa tronu po Bolesławie III, jak podają współczesne źródła, nie została uregulowana dopiero w momencie, gdy książę był na łożu śmierci i potwierdzona w testamencie władcy, lecz jest wynikiem wcześniejszego „procesu negocjacji, w trakcie którego świeccy i kościelni dostojnicy razem z księciem szukali rozwiązania problemu, którego z uwagi na obecność pięciu książęcych synów, urodzonych w latach od 1105 do 1138, należało się spodziewać”[11]. Wcześniej Piastowie najwyraźniej nie posiadali uregulowań dotyczących dziedziczenia tronu, w związku z czym Bolesław I, Mieszko II i Bolesław III mogli tylko siłą dojść do samowładztwa, eliminując swoich (przyrodnich) braci. Ustalony nowy porządek senioralny, tzw. seniorat, opierał się – jak twierdzi Mühle – na „archaicznej zasadzie sprawowania władzy zwierzchniej” przez seniora rodu; jego decyzje są dla książąt-juniorów wiążące. W przypadku Piastów seniorowi przypadają w przyszłości główne dzielnice Polski – wschodnia Wielkopolska z Gnieznem i Małopolska z Krakowem. Z tym wiąże się przejęcie centralnych zadań, takich jak sprawowanie najwyższej władzy sądowniczej, władzy w zakresie polityki wojennej oraz zagranicznej, a także obsadzanie urzędów kościelnych i ziemskich. Juniorzy otrzymują własne, jasno zdefiniowane terytoria, „gwarantowany udział w sprawowaniu władzy politycznej i publicznej”[12] oraz w przypadku śmierci seniora perspektywę sukcesji w drodze uregulowanej procedury. Ustawa sukcesyjna Bolesława III prowadzi do podziału dynastii Piastów na linie mazowiecko-kujawską, wielkopolską, małopolską i śląską, które od 1138 roku dalej się zwalczają i przez kolejne stulecia stopniowo wymierają. Ostatnia, śląska linia Piastów wygasa w 1675 roku.
Axel Feuß, lipiec 2021 r.
Bibliografia:
Balzer, Owald, Genealogia Piastów, 2. nakład, Kraków 2005.
Barkowski, Robert F., Die Piasten und die Anfänge des polnischen Staates, Berlin 2018.
Dalewski, Zbigniew, Ritual and politics. Writing the history of a dynastic conflict in medieval Poland, Leiden 2008.
Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015 (tamże - Norbert Kersken, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, s. 83 i nast., 92-94; Joanna Sobiesiak, Mulier suadens und andere Damen. Dynastische Heiraten in der Geschichte der polnisch-böhmischen Beziehungen des 10.-12. Jahrhunderts, s. 121).
Jasiński, Kazimierz, Powiązania genealogiczne Piastów (małżeństwa piastowskie), [w:] Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Wrocław 1975, s. 135–148.
Jasiński, Kazimierz, Rodowód pierwszych Piastów, 2. nakład, Poznań 2004, s. 184-194.
Kersken, Norbert i Przemysław Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020.
Lübke, Christian, Henryk Machajewski i Jürgen Udolph, Pommern, [w:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA), 2. nakład, t. 23, Berlin, New York 2003.
Maleczyński, Karol, Bolesław III Krzywousty (pierwsze wydanie w 1975 r.), Kraków 2010.
Mitkowski, Józef, Bolesław Krzywousty, seria: „Biblioteczka historyczna”, Warszawa 1989.
Mühle, Eduard, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 37-42, 52-54.
Pietras, Zdzisław S., Bolesław Krzywousty, Kraków 2000.
Polski Słownik Biograficzny, t. II, 1936, s. 256.
Röckelein, Hedwig, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. Andreas Ranft, Berlin 2006, s. 99-136.
Schmilewski, Ulrich, Piasten, [w:] „Neue Deutsche Biographie”, 20, 2001, s. 403–405, https://www.deutsche-biographie.de/sfz30876.html#ndbcontent
Weller, Tobias, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002).
Źródła online:
Bolesław III Krzywousty, [w:] „Polski Portal Biograficzny”, https://www.biogramy.pl/a/biografia/boleslaw-iii-krzywousty-wiesz
(dostęp do źródeł online: lipiec 2021 r.)
[9] N. Kersken, P. Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020, s. 42.
[10] Tamże, s. 113. Por. M. Młynarska-Kaletynowa, O kulcie św. Gotarda w Polsce XII i XIII wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, Warszawa 1994, s. 75-91.
BEZIEHUNGSWEISE: N. Kersken, P. Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020, s. 113. Por. M. Młynarska-Kaletynowa, O kulcie św. Gotarda w Polsce XII i XIII wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, Warszawa 1994, s. 75-91.
[11] E. Mühle, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 39.
[12] Tamże, s. 40.
Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi:
Piastowie
um 1142 Dobroniega Ludgarda/Luitgard, Lukardis
1148 Judith/Judyta Bolesławówna
