Mistrz portretu. Józef Rosner (1892-1971)
Pochodzenie
Urodził się w Cieszynie w 1892 roku w wielodzietnej rodzinie. Ojciec, Ferdynand, był Żydem, matka, Emma, Niemką. Ojciec, kierownik kamieniołomu, domagał się od syna wyboru solidnego zawodu. Wysłał go do zakładu ślusarskiego w Morawie Ostrawskiej. Młody Józef porzucił go jednak szybko, postanowił bowiem zostać fotografem. Ponieważ obrażony nieposłuszeństwem ojciec pozbawił go finansowego wsparcia, sam musiał zadbać o swoje utrzymanie. Udał się do Wiednia i rozpoczął pracę w zakładzie fotograficznym „Hof- und Kammerphotographer Karl Pitzner“. W 1908 roku w zdał tam egzamin czeladniczy z wyróżnieniem i mógł rozpocząć pracę. Nastąpił okres wędrówki po różnych miastach i zakładach fotograficznych, w których zdobywał doświadczenie zawodowe. W 1910 roku zamieszkał na stałe w Niemczech. W czasie I wojny światowej został jako poddany austriacki wcielony do wojska, walczył na różnych frontach. Ten okres jest najmniej znany w jego biografii. Pod koniec wojny w 1917 roku ożenił się w Landsberg (Gorzów Wielkopolski) z Elżbietą Berg (w 1953 roku urodził się ich syn, Jerzy Marek).
Zakład fotograficzny w Gorzowie i Chemnitz
Po I wojnie światowej Rosner został w Gorzowie i otworzył pod swoim nazwiskiem przy Friedeberger Straße 3 zakład fotograficzny. 1919 roku zdał we Frankfurcie nad Menem egzamin mistrzowski oraz odbył związaną z nim praktykę. Umocniło to jego pozycję zawodową. Kilka lat później, w 1925 roku przeprowadził się do Chemnitz i przy Bahnhofstraße otworzył atelier fotograficzne. Specjalizował się w fotografii portretowej.
Z biegiem czasu wypracował własną metodę oświetlenia modela, którą stosował konsekwentnie w następnych dziesięcioleciach. Początkowo nie wzbudziła ona zachwytu osób portretowanych. W użyciu nadal był ołówek retuszerski, by „upiększyć“ obraz. Rosner był zdania, że nie ma to nic wspólnego z „prawdą fotograficzną“. W portretach chciał oddać wyraz psychiczny i fizyczny fotografowanej osoby, oddać jej niepowtarzalny charakter. Wkrótce do portretu doszedł pejzaż. Chętnie eksperymentował z różnymi technikami fotograficznymi, swe prace wykonywał w głównie w technikach swobodnych, gumie, pigmencie, przetłoku bromolejowym.
„Portrety Rosnera – pisał Lech Grabowski – pełne są powściągliwej oszczędności w operowaniu efektami formalnymi. Przemawiają autentyzmem. Równie oszczędnym językiem przemawiają pejzaże. Jasność ich kompozycji i prostota motywów – wypływają pewnie z przekonania autora, że świat przedmiotów konkretnych jest bohaterem fotografii. W pejzażach Rosnera odczuwa się materialność, obiektywność przedstawionego świata. Są proste w ujęciu” (Grabowski, s. 12).
Od 1924 roku Rosner brał regularnie udział w wystawach fotografii w Berlinie, Hamburgu, Lipsku, Frankfurcie nam Menem, Jenie, Essen, Kolonii. Jego prace prezentowano także na wystawach zagranicznych (w Danii, Francji, Holandii, Irlandii, Japonii, Szwecji, Włoszech, USA). Aktywny udział w wystawach zwrócił na niego uwagę innych kolegów po fachu, posypały się kolejne zaproszenia. W 1927 roku został członkiem Stowarzyszenia Niemieckich Fotografów (Gesellschaft Deutscher Lichtbildner). Wkrótce, w 1929 roku, został członkiem jury tego Stowarzyszenia. W tym samym roku przesłał swoje prace na III Międzynarodowy Salon w Poznaniu.
Wyjazd do Polski
Przejęcie władzy przez nazistów i realizacja dyskryminującej polityki rasowej zmusiły Rosnera do wyjazdu w 1936 roku do Polski. Osiadł w Krakowie, gdzie przy ul. Getrudy 5 otworzył zakład fotografii artystycznej. Z miastem tym związał się do końca życia. Jego zakład wyróżniał się bardzo nowoczesnym wyposażeniem (Rosner przywiózł do Polski kompletne studio), oraz podejściem do klienta.
Przed 1939 rokiem Rosner uczestniczył z powodzeniem w różnych konkursach fotograficznych w Warszawie, Londynie, Paryżu i Rzymie.
II wojna światowa i okupacja
Po zajęciu Krakowa przez Niemców, Rosnerowie musieli opuścić willę przy ul. Gertrudy i otrzymali przydział mieszkaniowy kilka przecznic dalej, przy ul. Starowiślnej 60. W czasie przeprowadzki zaginęło lub zostało skradzione część wyposażenia, m.in. małoobrazkowa Leica wraz z obiektywami. Rosner otrzymał skierowanie do pracy z Arbeitsamtu w jednym z niemieckich zakładów fotograficznych. Nawiązał wtedy kontakt z podziemiem, któremu przekazywał kopie zdjęć wykonywanych przez niemieckich żołnierzy na froncie.
W 1942 roku został aresztowany. Przez rok przebywał z więzieniu gestapo na ul. Montelupich. Liczne przesłuchania skończyły się trwałą utratą zdrowia. Po zwolnieniu Rosner dalej pracował w zakładzie fotograficznym.
Powojenna twórczość
Po zakończeniu wojny Rosner otworzył nowy zakład przy ul. Starowiślnej 22. Wykonywał zlecenia Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, m.in. reprodukował powiększenia portretów więźniów z obozu KL Auschwitz.
Angażował się w rozwój ruchu fotograficznego w Polsce. Po wznowieniu działalności Polskiego Towarzystwa Fotograficznego był przez pewien czas jego prezesem. Przekazywał swą wiedzę fotograficzną na kursach fotografii artystycznej, odczytach organizowanych dla amatorów i zawodowych fotografów, w Krakowie i całym kraju. Artykuły jego pióra ukazywały się w specjalistycznej prasie fotograficznej („Świat Fotografii„, „Fotografia“) . Od 1950 roku Rosner był członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików (w 1956 rokuje został jego członkiem honorowym). Brał udział w licznych wystawach w kraju i zagranicą. W 1956 roku jego prace można było oglądać w Lipsku i Dreźnie.
W 1959 roku miasto Kraków uhonorowało go nagrodą artystyczną za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fotografii. Zmarł w Krakowie po ciężkiej chorobie w 1971 roku. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Krzysztof Ruchniewicz, czerwiec 2018 r.
Wykorzystana literatura:
Lech Grabowski, Wśród polskich mistrzów kamery, Warszawa 1964; Henryk Hermanowicz, Józef Rosner (1892-1971), w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXXII, Wrocław-Warszawa-Kraków 1989-1991, s. 110-111.
